Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Síða 63

Ti l u r ð o g ö r l ö g t v e g g j a l j ó ð a
TMM 2015 · 2 63
Deutschland, Deutschland über alles, Þýskaland, Þýskaland um allan heim,
Und im Unglück nun erst recht. og fyrst réttlátt í ógæfunni.
Nur im Unglück kann die Liebe Aðeins í ógæfu getur ástin
Zeigen, ob sie stark und echt. sýnt hvort hún er sterk og falslaus.
Und so soll es weiterklingen Og þannig mun það enduróma
Von Geschlechte zu Geschlecht: frá kynslóð til kynslóðar:
Deutschland, Deutschland über alles, Þýskaland, Þýskaland um allan heim,
Und im Unglück nun erst recht. Og fyrst í ógæfunni réttlátt.
Æ, þetta hljómar næstum eins og spásögn. Óheillaspá.
En nú skulum við ekki gleyma því að kvæðið er ort um miðja 19. öld
þegar málfrelsi var víðast hvar handan við fjöllin blá. Þess vegna fór
stjórnmálaumræða oftast fram í lokuðum hópum, stúdentafélögum og
góðravinahópum yfir glasi. Þetta ljóð Hoffmanns von Fallersleben, Deutsch-
landlied, var líka fyrst og fremst hugsað sem söngur í lokuðum hópi. Að því
best er vitað var það fyrst sungið í október 1841 einungis tveggja mánaða
gamalt. Lagið sem féll að ljóðinu eins og hanski að hendi er austurríski
keisarasöngurinn sem Joseph Haydn notaði í samnefndum strokkvartett,
Keisarakvartettinum. Hugmyndina sótti hann í gamalt króatískt þjóðlag.
Söngurinn varð vinsæll og stjórn Austur-Prússlands leist ekki á blikuna því
þeir vildu sem minnst hafa að gera með Austurríki. Og eins og Prússum er
lagið létu þeir strax til skarar skríða. Hin ópólitísku ljóð Hoffmanns von
Fallersleben voru hreint ekki eins ópólitísk og skáldið vildi vera láta. Upp
úr áramótunum 1842 var Hoffmann von Fallersleben sviptur prófessors-
embættinu og rekinn í útlegð til Frakklands. Minna mátti það ekki vera. Og
sex árum síðar, þegar Parísarkommúnan var stofnuð, var hann enn í Frakk-
landi. Margir Þjóðverjar voru fylgjendur hugmynda Parísarkommúnunnar
og byltingarráðið í Frankfurt gerði Deutschlandlied að baráttusöng sínum.
Það þarf víst ekki að minna á að bæði þýska og franska byltingin 1848 voru
barðar niður með vopnavaldi og Karl Marx og Friederich Engels skrifuðu
Kommúnistaávarpið. Árin á eftir voru erfið og róstusöm og það endaði með
því að þýsku smáríkin voru sameinuð í þýska keisaradæmið 1871.
Árið 1849, þegar búið var að ganga milli bols og höfuðs á uppreisnaröfl-
unum, fékk Hoffmann von Fallersleben leyfi til að snúa aftur til föðurlands-
ins. En hann fékk ekki prófessorsstöðuna aftur. Hann var nú orðinn 51 árs
gamall og kominn tími til að huga að kvonfangi. Hann fékk augastað á 18
ára gamalli náfrænku sinni, Idu vom Berge, sem þegar á unglingsárum var
orðin víðfrægur píanóleikari. Kennari hennar og velunnari var enginn annar
en sjálfur Franz Liszt. Þau eignuðust tvö börn, dóttur sem dó á fyrsta ári og
soninn Franz Frederich sem Franz Liszt hélt undir skírn. Hann varð síðar
þekktur sem ágætur landslagsmálari. Af Idu vom Berge er engin mynd til
að ég veit, en gamli Hoffmann von Fallersleben sá ekki sólina fyrir syninum
unga, um það vitnar best ljóðabók hans 100 barnaljóð sem kom út árið 1862
og önnur með sama nafni ári síðar.