Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Page 103

Vi ð t a l v i ð To m a s Tr a n s t r ö m e r
TMM 2015 · 2 103
seiðandi og fögru hljómkviðu sem ljóðlist hans er. Fyrir vikið hvarfla allar
spurningar um skáldskapinn og merkingu hans aftur að eyjunni og móður-
afa Tranströmers, sem lyftir reglulega upp hendi sinni til að benda á muni og
málverk í stofunni, líkt og þar séu ljóðin sjálf komin, ekki innblásturinn að
baki þeim. Með þessu móti fara samskipti okkar fram. Heilablóðfallið sem
Tranströmer fékk árið 1990, lamaði annan helming líkama hans og rændi
hann nær alfarið málinu. Af þeim sökum er stofan sem Monica beinir okkur
inn í bæði lítil og þéttsetin. Tveir vinir, bandarískur kvikmyndagerðarmaður
og sænsk eiginkona hans, sitja hlið við hlið á þröngum píanóbekk.
Ljósmyndari, fjölmiðlafulltrúi Tranströmers og Monica sitja í hálfhring
umhverfis hann, líkt og hann sé konsertpíanisti sem er um það bil að hefja
leik fremur en skáld sem hefur með tregðu en þó vinsamlega látið til leiðast
að svara nokkrum spurningum.
Raunin er hins vegar sú að öll eru þau hér til að aðstoða við að túlka svör
Tranströmers. Hann getur sagt tvö orð mjög skýrt: já og nei, og „mjög gott“.
Önnur orð koma á stangli, en þessi þrjú orð eru málfarsleg stýrishjól hans.
Andlitið segir þó miklu meira.
Tranströmer, sem hefur svo oft verið ljósmyndaður brúnaþungur á svip,
er líflegur og áhugasamur í eigin persónu, með hlýlegt og jafnvel sposkt
augnaráð.
Þetta eftirmiðdegi spyr ég spurninga sem Monica þýðir á sænsku og
Tranströmer svarar, síðan spyr hún nánar út í svör hans, og þannig gengur
það koll af kolli. Inn á milli stýrir Tranströmer spurningum hennar og
útleggingum með svipbrigðum sínum, þeim örfáu orðum sem hann á og
hljómblæ raddar sinnar. Þau snertast og hafa ekki augun hvort af öðru á
meðan.
Erfitt er að segja til um, þegar horft er á þau, hvort þeirra er stjórnandinn
og hvort sinfónían.
***
Ef til vill er við hæfi að ræða með þessum hætti við skáld sem er í hávegum
haft af lesendum um víða veröld. Jafnvel áður en Tranströmer hlaut
bókmenntaverðlaun Nóbels höfðu ljóð hans verið þýdd á næstum 60 tungu-
mál. Aðeins Neruda hefur verið þýddur á fleiri tungur.
Á meðal aðdáenda Tranströmers eru Seamus Heaney sem og mörg af
helstu skáldum Bandaríkjanna eftir seinna stríð. Þá á hann sína aðdáendur
úr röðum rúmenskra skálda, júgóslavneskra og japanskra. Paul Muldoon,
ljóðaritstjóri New Yorker-blaðsins sem ólst upp á Norður-Írlandi, segir að
æðið hafi jafnvel náð alla leið þangað, þegar ástandið var hvað verst. „Við
kölluðum hann „Transformer“ okkar á milli, sem er til marks um hversu
mikla virðingu við bárum fyrir áhrifamætti hans.“
Afrek Tranströmers er þeim mun eftirtektarverðara þegar horft er til