Tímarit Máls og menningar - 01.06.2015, Page 107

Vi ð t a l v i ð To m a s Tr a n s t r ö m e r
TMM 2015 · 2 107
fingraför eyjunnar eru hvarvetna sýnileg í elstu ljóðum Tranströmers. Hér
var komið skáld sem „fálmaði eftir verkfæri athyglinnar“, svo vitnað sé til
eins af fyrstu ljóðum Tranströmers, „Hann sem vaknaði við söng yfir þök-
unum“. (Ljóð 1954–2004, þýð. Njörður P. Njarðvík, bls. 46)
Viðbrögðin við frumraun þessa 23 ára undrabarns létu ekki á sér standa.
Líkt og Sandström segir: „Hann sló strax í gegn hjá gagnrýnendum, sem
hafa haldið tryggð við hann allar götur upp frá því. Upphafsár 6. áratugarins
voru blómatími módernismans. Töffararnir í þá daga voru ekki í bílskúrs-
böndum, þeir stigu á stokk og lásu upp ljóð.“
Tranströmer gaf út þrjú ljóðasöfn til viðbótar á þessum umbyltingar-
árum. Í hverju þeirra dýpka tengsl hans við landslagið, um leið og mynd-
mál Tranströmers verður áleitnara, kynngimagnaðra. Eftir að blómatími
módernismans í sænskri ljóðlist leið undir lok, færðist Tranströmer æ lengra
inn á við í verkum sínum og varð, eftir því sem Sandström segir, „nánast
bókmenntategund út af fyrir sig.“
***
Um þetta leyti hófust bréfaskipti Tranströmers og Roberts Bly, bandaríska
ljóðskáldsins, þýðandans og bókmenntaritstjórans. Bly, sem er borinn og
barnfæddur í Minnesota og afar skrautlegur karakter, hafði komið á fót
bókmenntatímariti sem átti eftir að skipta um nafn á hverjum áratug.
Árið 1964 kallaðist tímaritið „7. áratugurinn“, og í mars það sama ár
skrifaði Tranströmer, þá þrjátíu og tveggja ára gamall, ritstjóra þess í
Madison í Minnesota og spurði hvernig hann gæti orðið sér úti um eintak.
Bly svaraði um hæl og lýsti því hvernig hann hefði einmitt þann sama dag
ekið yfir Minnesota-fylki þvert og endilangt til að næla sér í eintak af bók
Tranströmers Ófullgerður himinn á sænsku.
Á næstu 25 árum áttu skáldin eftir að skiptast á hundruðum bréfa, og
svöluðu þannig þorsta hvor annars fyrir alþjóðlegu bókmenntaslúðri. Saga
þessarar vináttu og áhrifa hennar er rakin í Air Mail, bók sem Tranströmer
er svo kær að þegar ég dreg upp eintakið mitt, teygir hann sig eftir því og
virðist ófús að láta það af hendi.
Þegar maður les í gegnum safnið, skilur maður hvers vegna Tranströmer
vill hafa það nærri. Á síðum þess er fönguð vinátta sem svífur á bókmennta-
legum mótvindum, vinátta sem olli vatnaskilum í lífi beggja manna.
Tranströmer og Bly þýða verk hvor annars og ergja sig á stjórnmála-
ástandinu. Ljóð Blys um stríðið í Víetnam fást ekki útgefin. Á sama tíma
liggur Tranströmer undir ámæli heimafyrir frá marxistunum fyrir að halda
sig til hlés. „Almennt talað,“ segir Tranströmer, eftir að hafa gefið Bly nasa-
sjón af nokkrum yfirlætislegum bókadómum, „þá hafa ungir marxistar afar
takmarkaða þolinmæði fyrir ljóðlist hér í Svíþjóð.“
„Tomas skrifaði reiðinnar býsn af sendibréfum, ekki bara til Blys heldur