Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Síða 114

S t e fá n Va l d e m a r S n æ va r r
114 TMM 2015 · 4
hið óendanlega stóra (netið mikla), hvað þá það sem stöðugt breytist. Afleið­
ingin er sú að merkingu orða verður stöðugt slegið á frest, við getum aldrei
gripið hana fremur en hála ála.32 Derrida nýtir sér þá staðreynd að latneska
orðið „differere“ hefur tvöfalda merkingu. Það getur merkt „mismun“ og
„frestun“. Mismunur ræður jú merkingu, um leið verður henni ávallt slegið
á frest. Í þessu sambandi hefur Derrida búið til nýyrðið „différance“. Það er
borið fram eins og franska orðið „différence“ (mismunur) en er skrifað öðru­
vísi. Hann notar „a“ í stað „e“ í venjulega franska orðinu. Þetta gerir hann
til að undirstrika að meira að segja smávægilegur munur getur ráðið miklu
um merkingu. Différance með „a“ er sá sérstæði mismunur sem bæði skapar
merkingu og gerir hana óhöndlanlega.33 Páll Skúlason segir að kalla megi
différance „misfrestun“, hún er mismunur (mas­munur?) og frestun um
leið.34 Afbygging felst m.a. í því að sýna fram á hvernig merking orða ræðst
af spennuþrungnu sambandi við önnur orð og hve fánýtt það er að telja sig
geta fundið hina einu sönnu merkingu. Það gildir líka um merkingu orðsins
„afbygging“. Ég mun hér á eftir setja spurningarmerki fyrir aftan orðið
„afbyggingu“ ef mig grunar að það eigi aðeins að hluta við það sem um ræðir.
Derrida afbyggir líka muninn á rituðu og mæltu máli. Saussure hélt að
ritað mál væri afleiðsla af mæltu máli. Því væri málvísindunum nóg að
kanna mælt mál. En Derrida segir að honum hafi yfirsést að mælt mál
hafi ýmsa af þeim eiginleikum sem við eignum rituðu máli. Hugsanir
mælandans gæða ekki orðin merkingu, gagnstætt því sem lógósentristar
héldu. Þau öðlast merkingu í krafti hlutkenndra, ópersónulegra tengsla við
önnur orð. En þetta eru einmitt eiginleikar sem við eignum ritmáli, skrift á
blaði eða skjá er e.k. hlutur og inntakið getur verið algerlega ópersónulegt.
Þess vegna kallar Derrida þetta hlutkennda við jafnt mælt sem ritað mál
„frum­skriftina“ (fr. l’arché écriture).35 Um leið hefur ritmálið líka súbjektíva
þætti, einhvers konar hugur stýrir pennanum þótt penninn stýri honum
líka. Þess vegna er ekki hægt að ákvarða merkingu þess með öldungis hlut­
lægum hætti. Athuga ber að í hugsun Derrida spanna hugtökin um texta og
skrift (ritað mál) allt það sem er merkingarbært, t.d. getur bygging, málverk
og félagsleg stigveldi talist textar.
Lýkur nú hraðferð minni um lendur póstmódernismans, nú hefst ferð mín
um Megasarlandið.
Magnús Þ. Jónsson, öðru nafni …
Segja má að Robert Zimmerman hafi afbyggt (?) sig sjálfan þegar hann
skapaði hliðarsjálf sitt Bob Dylan. Magnús Þór Jónsson lék sama leik,
skóp hliðarsjálfið Megas. Rétt eins og Dylan er Megas sjálfsprottinn póst­
módernisti, varð það ekki í krafti þess að þekkja kenningarnar. Líkt og Dylan
er erfitt að setja Megas í hugmyndafræðilegan bás. Alveg eins og meistar inn
frá Minnesota hefur Megas afbyggt (?) muninn á há­ og lágmenningu. Hann