Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Síða 129

D j ú p s p e n n u s a g n a h ö f u n d u r i n n P i e r r e L e m a i t r e
TMM 2015 · 4 129
tekið meginefni: sjálfsmynd, kúgun, réttlæti/ranglæti, o.s.frv. Bækur hans
eru því í senn sefjandi og afhjúpandi, spennandi og umhugsunarverðar. Það
fer sjaldan saman og skýrir ef til vill hvers vegna hann hefur bæði náð vel
til almennings og hins harða kjarna bókmenntafólks og fagurfræðinga sem
geispa mæðulega þegar minnst er á spennusögur í þeirra viðurvist.
Persónurnar í verkum hans eru dregnar skýrum dráttum, sérlega lág­ eða
hávaxnar, gjarnan haldnar einhvers konar áráttu og hafa margar sína djöfla
að draga eins og gengur, eru með öðrum orðum ærið skrautlegar en um
leið manneskjulegar og skiljanlegar. En ef til vill er það stíll hans sem gerir
útslagið. Hann hefur slíkt vald á tungumálinu að unun er að lesa bækur
hans á frönsku og vonandi skilar það sér í íslensku þýðingunni. Hann notar
það beinlínis eins og hljóðfæri og leikur á allan skalann, bæði vitsmuna­
og tilfinningaskalann. Svo ég haldi mig við þessa líkingu, þá má segja að
flestir höfundar leiki á eitt og sama hljóðfærið, eða myndi ákveðinn hljóm
eða andblæ. Lemaitre gengur mun lengra. Stundum skrifar hann stuttar
og knappar, jafnvel hráar setningar, sleppir sögnum, hikar ekki við að nota
slangur ef það þjónar aðstæðum. Skömmu síðar skiptir hann síðan yfir í allt
aðrar aðstæður og brestur í langar og nákvæmar lýsingar sem sumar hverjar
gætu staðið sem prósaljóð. Hér er dæmi um nákvæma lýsingu á aðstæðum
sem eru hryllilegar en skrifaðar af slíku listfengi að þær eru nánast fallegar:
Þegar Alex opnaði augun var rottan beint á móti henni, nokkra sentímetra frá
andlitinu á henni, svo nærri að henni fannst hún vera þrisvar eða fjórum sinnum
stærri en hún var í raun.
Hún öskraði, rottan hrökk aftur á bak upp í körfuna, klifraði síðan snarlega upp
á kaðalinn en var þar nokkuð lengi og velti fyrir sér hvað hún ætti að gera, þefaði í
kringum sig til að meta hættuna. Og stöðuna. Alex hreytti í hana fúkyrðum. Rottan lét
sem hún heyrði þau ekki, hékk í kaðlinum fyrir ofan hana með hausinn niður. Næst­
um bleikt trýnið, glampandi augun, skínandi feldurinn, hvít og löng veiðihárin og
endalaust skottið. Alex var frosin af hræðslu, stóð á öndinni. Hún öskraði áðan, en þar
sem hún var afar máttfarin varð hún að hætta því og þær horfðu heillengi hvor á aðra.
Rottan er í um það bil fjörutíu sentímetra fjarlægð frá henni, hreyfingarlaus, fetar
sig síðan varlega ofan í körfuna og byrjar að éta fóðurkögglana, en lítur af og til á Alex.
Af og til er eins og hún fælist skyndilega, hrekkur aftur á bak eins og til að leita skjóls,
en kemur nokkuð fljótlega aftur til baka, virðist vita að hún hefur enga ástæðu til að
óttast Alex. Rottan er svöng. Þetta er fullorðin rotta, sennilega um þrjátíu sentímetra
löng. Alex þrýstir sér út í búrvegginn, eins langt frá henni og hún getur. Hún starir á
rottuna, frekar tilgangslaust því hún bægir henni ekki frá sér með þeim hætti. Rottan
fetaði sig síðan í áttina til hennar. Að þessu sinni öskraði Alex ekki, heldur lokaði aug­
unum, grét með lokuð augu. Þegar hún opnaði þau aftur var rottan farin.
Verið sæl þarna efra
Haustið 2013 hlaut Pierre Lemaitre sem áður segir ein virtustu bók mennta­
verðlaun Frakka, Goncourtverðlaunin fyrir skáldsöguna Au revoir là­haut