Tímarit Máls og menningar - 01.11.2015, Síða 134

D ó m a r u m b æ k u r
134 TMM 2015 · 4
ásetningur Kötu að taka málin í sínar
eigin hendur vex eftir því sem henni
verður vangeta kerfisins betur ljós og
bókinni lýkur á lýsingu á tilveru hennar
í fangelsinu þar sem hún situr af sér
dóm fyrir hefndarmorð á nauðgurunum
og morðingjunum þremur. Þaðan svarar
hún bréfum og sinnir viðtalsbeiðnum
sem henni berast „frá innlendum og
erlendum fjölmiðlum og fólki sem var
að vinna ritgerðir við háskóla“. Og
þangað berast henni fréttir af hefndar­
drápi tveggja norskra húsmæðra „sem
þær sögðu innblásið af Kötu“ og
„aðgerðahópi kvenna“ á Spáni sem
stofnaður hefur verið í hennar nafni. Í
viðtali við Nýtt líf hvetur hún til aðgerða
gegn kynbundnu ofbeldi því þrátt fyrir
tölulegar staðreyndir „er hvorki áhugi
né vilji hjá helstu stofnunum samfélags­
ins til að gera meira en ræða það […] án
teljandi árangurs.“ Kata lýsir ástandinu
sem kynjastríði:
„Meðan stríðið geisar og hundruð
þúsunda okkar falla á hverju ári, hafna ég
samræðu um hvort það eigi sér stað eða
ekki. Það eina sem við þurfum að ræða
eru aðgerðir til að breyta því. Mannrétt­
indi eins og þau eru skilin í dag miða að
þörfum og áherslum helmings mann­
kyns: karla. Þeir tala um frelsi, réttlæti
og bræðralag en á þessu veisluborði hug­
myndanna njótum við konur bara brauð­
molanna sem falla í gólfið. Meðan okkur
er nauðgað, við erum drepnar, seldar
mansali í milljónatali, barðar og sligaðar
af körlum, og niðurlægðar svo aftur með
viðbragðaleysi samfélagsins, þá höfnum
við þessum karlmiðuðu hugmyndum.
Þangað til við sitjum öll við sama borð
og réttindunum er jafnt útdeilt setjum
við fram okkar eigin áherslur: Vernd,
refsingu og systralag.“ (513)
Hið sálfræðilega niðurbrot hefur stuðlað
að pólitískri vakningu Kötu og í bókar­
lok virðist hún sátt. Líf hennar hefur
öðlast merkingu fyrir tilverknað hefnd­
arinnar en áður var það rúið tilgangi.
Ákveðinn vendipunkt má greina í þróun
persónunnar þegar komið er fram yfir
miðja bók (kafli 48), þar sem hún veltir
fyrir sér lífi sínu og spyr tilvistarlegra
spurninga:
Hvaða möguleiki átti kona eins og hún?
Á miðjum aldri […] Fyrir hvað lifðu þau
í millistéttinni? Á hverju þrifust þau?
Leið þeim vel? Voru möguleikar þeirra,
og Kötu sjálfrar, samofnar? Sætu þau
gúglandi fram í dauðann? Spilandi Crazy
bird­tölvuleiki? Hvaða merkingu höfðu
þau í hinu stærra samhengi? – Sem neyt­
endur? Starfskraftar? Foreldrar? Sem
hagvaxtarhvetjandi fjölgendur? Fyrir
hvað lifði hún, Kata, sem hafði ekki
þegar reynst rangt og/eða ófullnægjandi?
Lifði hún af öðru en vana? – Blindri,
ópersónulegri lífslöngun sem hún deildi
með dúfum, burknum og músum? Eða
hvað – í tilfelli miðaldra konu – endur­
speglaði betur stöðu hennar og fram­
tíðarhorfur en stéttin? (353)
Niðurstaða Kötu er að hún geti ekki
lengur afborið „venjulegt líf“, hún hafi
„engu að tapa“ og verði „að feta veg
athafna“ (356–357).
Að öllum líkindum er það þessi þráð­
ur bókarinnar sem er hvað mest ögrandi
og gefur tilefni til endalausra pælinga
um hvort það að taka refsinguna í sínar
eigin hendur sé siðferðislega ásættan­
legt. Hæpið væri að fullyrða að höfund­
ur sé á sömu skoðun og Kata, þótt hann
láti hafa eftir sér í viðtali að óskin eftir
að „drepa gerandann“ sé „eðlileg“.7 Lík­
lega geta flestir foreldrar ungra kvenna
fundið þá ósk í eigin brjósti við slíkar
aðstæður sem Kötu eru búnar. Hvort
þeir myndu hrinda henni í framkvæmd
er allt annað mál. Það sem situr helst
eftir þegar bókin hefur verið lesin eru
þó ekki endilega pælingar um hefndar­
ferlið og hinar hrikalegu lýsingar á