Dagblaðið Vísir - DV - 22.03.2019, Qupperneq 8

8 22. mars 2019FRÉTTIR
U
ppeldi er sú aðferð sem
notuð er til þess að styðja
tilfinninga-, samfélags-,
vitsmuna- og líkamlega
þróun barns frá fæðingu til full-
orðinsára. Algengasta form upp-
eldis er frá kynforeldrum til barna
en einnig getur sú staða kom-
ið upp að aðrir fjölskyldumeð-
limir eða ókunnugir ali börn upp.
Uppeldi hefur í gegnum árin ver-
ið mjög margvíslegt og er talið að
það ráðist mikið til af samfélags-
legum aðstæðum foreldranna,
stétt þeirra og efnahag.
Það þarf ekki að líta langt aft-
ur í tímann til þess að sjá að upp-
eldi hefur breyst gífurlega og ef
skoðaður er munurinn á uppeld-
isaðferðum frá árinu 1960 til dags-
ins í dag má sjá miklar breytingar.
Sumar jákvæðar, aðrar neikvæðar.
Það eru líklega margir foreldrar
sem kannast við það að hafa heyrt
foreldra, ömmur og afa missa út
úr sér orðin: „Þú ert að gera þetta
vitlaust“ þegar kemur að upp-
eldisaðferðum. Þau orð geta ver-
ið röng í einhverjum tilfellum, en
eru þau það alltaf? Getur verið
að það sé eitthvert vit í þeim ráð-
um sem jafnvel reynslumikið fólk
er að reyna að deila? Ef við skoð-
um aðeins hvernig uppeldisstefna
hefur mótast hérlendis hefur mikil
framþróun orðið, mest til góðs en
annað ekki.
Lítið var gert úr hlutverki feðra í
uppeldinu
Árið 1970 lét Rauðsokkahreyf-
ingin í sér heyra varðandi jafnrétti
kynjanna og vegna þeirra breytt-
ist margt. Konur sóttu fram og
sýndu hvað í þeim bjó en þrátt fyr-
ir það var ávallt talað um mæður
sem aðal umönnunaraðilann allt
til ársins 1980. Á þessum árum
fóru feður þó að taka meiri þátt
í heimilislífinu en hlutverk föð-
ur í lífi barnsins var þó ekki talið
jafn mikilvægt og hlutverk móður.
Talið var að móðirin bæri ábyrgð
á og ætti að stjórna uppeldinu og
gert var minna úr hlutverki feðra.
Þegar breytingar urðu í samfé-
laginu og konur fengu kosninga-
rétt, aukin réttindi og þær fóru að
fara út á vinnumarkaðinn í meira
mæli varð stofnun leikskóla al-
gengari. Frá þessum árum og fram
til dagsins í dag hefur viðhorf fólks
til uppeldis barna breyst töluvert.
Það sem margt eldra fólk velt-
ir þó fyrir sér í dag er hvort þessi
mikla breyting sem orðið hefur á
uppeldisstefnu teljist yfirhöfuð til
ávinnings. Fólk hefur velt því fyrir
sér hvort foreldrar í dag séu farn-
ir að ofvernda börnin sín. Foreldr-
ar séu farnir að ganga of langt í að
passa að börnin hafi ávallt gaman
og eitthvað til afþreyingar og jafn-
vel farnir að tipla á tánum í kring-
um tilfinningar barna. Sem hafi
síðan orðið til þess að foreldrar
séu að missa tökin á uppeldinu
smám saman.
Getur verið að það sé eitthvert
vit í þessu eða eru þetta vanga-
veltur frá kynslóð sem stundum er
talin hafa vanrækt börnin sín?
Gjarnan hefur fólk sem fæddist
á árunum 1960 til 1990 sagt að
unga kynslóðin í dag sé umvafin
bómull, hún þurfi ekki að taka
þátt í heimilisverkum, fái að hag-
ræða tíma sínum of frjálslega og
eyði allt of mörgum stundum fyr-
ir framan skjáinn. Þá er jafnframt
oft talað um einfaldari tíma. Tíma
þar sem Jón gekk yfir til Gunna
og spurði hann hvort hann vildi
„vera memm“. Þá hafi vinirnir far-
ið út og verið tímunum saman í
að klifra í klettum, moka sand eða
leika löggu og bófa. Ekki hafi þurft
foreldra til þess að skipuleggja
„hitting“ né neinn umsjónaraðila
sem horfir yfir öxl barnanna öllum
stundum. Engar tölvur komu við
sögu eða símar.
Áhugaverð er frásögn ein á
bloggsíðu frá manni, fæddum árið
1971, sem blaðamaður rakst á við
skrif þessarar greinar.
„Þegar kom að sumarfríi fjöl-
skyldunnar þá fór ég ekki í sumar-
búðir. Fjölskyldan mín hafði held-
ur ekki efni á því að skipuleggja
langt sumarfrí saman að skoða
Evrópu. Nei, mamma mín safnaði
eins miklum pening og hún gat
og fór hún með okkur á ströndina
eins oft og hún gat. Það fannst
okkur frábært, að fá að fara og
pissa í sjóinn. Það var það eina
sem við vildum fá úr lífinu á þess-
um tíma.“
Einnig segir hann: „Þegar ég var
orðinn tólf ára þá skildi mamma
eftir smá klink fyrir mig og litla
bróður minn á eldhúsborðinu
áður en hún fór í vinnuna ásamt
bréfi sem á stóð: „Verið góðir. Sé
ykkur í kvöld. Það verður svína-
kjöt í matinn. Ekki slást. Elska
ykkur, mamma.“ Restina af degin-
um fengum við svo að ákveða. Við
smurðum okkur samloku, læst-
um hurðinni þegar við fórum út.
Hjóluðum langar leiðir, spiluðum
hafnabolta og veiddum fisk. Það
var enginn sem fylgdist með okk-
ur og það var enginn sem setti út
á uppeldisaðferðir móður okkar í
kommentakerfinu. Það vissi ekki
einu sinni neinn af okkur nema
mamma og hún vissi að það yrði
allt í lagi með okkur þar sem hún
hafði gert allt sem í hennar valdi
stóð til þess að kenna okkur á lífið.
Nú var komið að okkur að njóta
lífsins og læra á hvernig hlutirnir
virkuðu.“
Aldamótin mörkuðu tímamót í
uppeldisaðferðum
Mikil breyting átti sér stað í upp-
eldisaðferðum í kringum alda-
mótin en þá voru farsímar og
spjaldtölvur orðnar hluti af heim-
ilinu. Krakkar skráðu sig á samfé-
lagsmiðla og fóru fljótlega að eyða
tímunum saman á Internetinu.
Fljótlega fór að bera á því að að-
laga þurfti þessa nýju tækni að
lífi barna og hafa nú verið settar
reglur þess efnis hverju krakkar
hafa rétt á þegar kemur að notk-
un hinna ýmsu forrita. Samkvæmt
UNCRC hafa börn nú rétt til að
taka þátt í hlutum sem viðkoma
þeim á netinu. Þá hafa þau einnig
rétt til að koma með eigið álit á
ákveðnum málefnum og ber full-
orðnum skylda til að hlusta á þau
og taka mark á þeim.
Hirtingar
Það eru ekki mörg ár frá því að lík-
amlegu ofbeldi var beitt til þess að
ala upp börn. Þá var þeim gjarn-
an refsað með rassskellingu eða
voru slegin utan undir fyrir slæma
hegðun. Í dag er þess konar hegð-
un gagnvart barni talin með öllu
ólíðandi og geta foreldrar misst
forræði yfir börnunum ef upp
kemst um slíkt. Áhugavert er því
að skoða það hversu stutt er síðan
þeim aðferðum var í raun og veru
beitt.
BORÐPLÖTUR
OG SÓLBEKKIR
Sérsmíðum eftir
óskum hvers og eins
Gylfaflöt 6-8 / S. 587 6688 / fanntofell.is
Ofbeldi áður fyrr
n Uppeldissögur Íslendinga n Erum við að klúðra þessu?
en ofverndun í dag
Aníta Estíva Harðardóttir
anita@dv.is
Einfaldara
líf Börn léku
sér úti allan
daginn áður
fyrr.
Reykingar
Ekkert þótti til-
tökumál að svæla
nálægt börnum.
Ofverndun
Vandamál nú-
tímaforeldra.