Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Side 13

SöGULJÓÐ BORGARINNAR
andlegt ástand manna árið 1903. Að mati hans var höfuðvandi nútíma-
tilveru að reyna að halda sjálfstæði sínu og séreðli gagnvart ofurveldi
samfélagsins, arfi sögunnar, ytri menningu og tækni lífsins. Stórborgar-
lífið hefði gríðarleg áhrif á sjálfsmynd manna og skapaði mikið álag á
taugakerfið sem stafaði af skyndilegum og stöðugum skiptum innri og
ytri áhrifa.5 Taugaveiklunin var ekki eina afleiðing stórborgarlífsins, því
fylgdu líka frelsi og nýir möguleikar.6 Á íslandi færðist þungamiðja
menningarinnar úr sveitunum yfir í borgina í byrjun 20. aldar; Reykjavík
varð miðpunktur íslenskrar menningar og hlaut um leið að verða sögu-
svið nýrra bókmennta.7 í íslenskum glæpasögum er gerð tilraun til að
skapa mýtu um glæpaborgina Reykjavík.
Fásinnið í sveitinni
Húsið við Norðurá mun vera fyrsta íslenska glæpasagan í fullri lengd.
Hún er eftir Guðbrand Jónsson (sem skrifaði undir dulnefninu Einar
skálaglamm) og kom út árið 1926. Þar segir frá tveimur Englendingum,
Smith majór og þjóni hans Maxwell (hann heitir Owen en siglir undir
fölsku flaggi), sem koma til fslands til að veiða lax. Majórinn deyr á voveif-
legan hátt og vinnumaður á nálægum bæ, Þorsteinn, er grunaður um að
vera valdur að dauða hans. íslenska lögreglan stendur ráðþrota and-
spænis glæpnum og handtekur Þorstein eftir ábendingu frá Jóni bónda
sem er faðir Guðrúnar unnustu Þorsteins. Guðrún kallar þá til bróður
sinn Goodmann Johnson. Hann er íslenskur einkaspæjari sem starfar í
Bandaríkjunum og hét áður Guðmundur Jónsson.
Söguna má skilja sem paródíu á sveitasöguna og íslenskt samtímasam-
félag meðan sveitasögur voru allsráðandi í íslenskum bókmenntum.
Glæpasagnaformgerðin sýnir vel fram á heimóttarskap íslenskra sveita-
sagna og íslensks samfélags á þessum tíma. Matthías Viðar Sæmundsson
hefur fjallað um íslenskar skáldsögur á tímabilinu frá 1850-1920 og telur
að ástamálalýsingar séu lykill að þeim.8 Sögurnar gerist í lokuðum og
kyrrstæðum heimi íslenskra sveita þar sem allt hafi lotið ströngum
reglum, ekki síst ástalífíð, og makaval hafi þjónað félagslegum tilgangi.9
Húsið við Norðurá gerist í þess konar samfélagi og ástamál eru vissu-
lega höfuðdrifkraftur sögunnar. Það er ástarsamband Owens höfuðs-
manns (sem kallar sig Maxwell) og ungfrú Cornish sem kemur allri
atburðarásinni af stað en Owen myrðir Smith majór til að vernda sæmd
unnustu sinnar. í framhaldinu er það ástarsamband Guðrúnar og Þor-
steins sem verður til þess að Þorsteinn er handtekinn fyrir morðið og að
Guðrún kallar til Goodmann Johnson. í sögunni er ekki fengist við borgar-
TMM 2005 • 1
11