Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Síða 61

Þrír risar
áttugreinum Halldórs um þær mundir sem sagan var samin, og sjálfur
leit hann svo á að þarna væri félagsleg raunsæissaga á ferð.
Á hinn bóginn er líka mikilvægt að skoða aðrar raddir þessa fjölradda
verks. Þær eru misjafnlega háværar en kunna að skipta miklu máli. Hér
verður valin sú leið að skoða einkum rökræður Halldórs Kiljans Laxness
við tvo aðra höfunda úr ólíkum menningarheimum og frá ólíkum
tímum. Er þá ónefndur Knut Hamsun og Gróðnr jarðar, sem augljóst er
að Halldór var að rökræða við.
Draumleikur
Halldór Kiljan Laxness lagði lítt í vana sinn að játast undir áhrif frá
erlendum eða innlendum höfundum. Frá þessu er þó ein afar mikilvæg
undantekning. Á aldarafmæli Augusts Strindbergs árið 1949 fékk sænska
tímaritið Folk i bild Halldór til að minnast þessa skáldjöfurs. Hann skrif-
aði stutta grein á dönsku og á því tungumáli er hún birt í Reisubókarkorni
ári síðar. Þar segir skáldið meðal annars:
Jeg kan uden overdrivelse hævde, at Strindberg er den eneste skandinaviske for-
fatter, som i min ungdom har interesseret mig saa dybt, og af mit ungdommelige
sind er blevet absorberet paa en saa intens maade, at hans aandelige holdning har
bidraget til at skabe min habitus, og mit tidlige kendskab til hans værk har mær-
ket mig for livet (1963:304, sbr. Hallberg 1954:256).
í smágrein þessari segist Halldór hafa kynnt sér öll verk Strindbergs í
striklotu árið 1919, listamannshárið hafi risið við að lesa Föðurinn og
Fröken Júlíu, en þó hafi bækur á borð við Legender, Inferno, Likt och olikt,
Röda rummet og Giftas haft enn meiri áhrif og kaflar í Vefaranum mikla
frá Kasmír segir hann að séu „en ren strindbergiade“ og sama megi segja
um Alþýðubókina. Heildarútgáfa á verkum Strindbergs kom einmitt út í
55 bindum árin 1912-1919 og er sennilegast að það hafi verið hún sem
Halldór komst í á bæjarbókasafninu í Helsingborg 1919.2
Lofsöngur Halldórs um Strindberg er býsna einstæður; sjálfur kallar
hann þetta persónulegar játningar og segir að það sem hafi hrifið sig
mest hjá Strindberg að fráteknum listamannshæfileikum hans hafi verið:
... hans intime fortrolighed med verdenskulturens problemer, historiske saa-
velsom moderne, han tager den husvantes stilling til dem allesammen, alle
strömninger udkæmpes og afklares i ham: östlige religioner og myter, vestlig
industriel materialisme, han er reaktionær og revolutionær, aristokrat og tjan-
stekvinnans son, rationalist og mystiker, liberal fin de siécle-europæer og esoterisk
adept, en mand som i aarevis staar paa hovedet i orientalske studier, en tilbeder af
TMM 2005 • 1
59