Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Page 62

Heimir Pálsson
krucifixet og tilhænger af Rousseau, alkymist, kabbalist, kineser, alt, bare ikke
cowboy ... Saaledes staar Strindberg for mig som et symbol paa en kulturel syn-
tese, om man vil den vest-östlige syntese, som har været alle tiders kulturelle
blomstringsperioders grundlag, aarsag og udspring (Halldór Kiljan Laxness
1963:306, sbr. Hallberg 1954:257-8).
Eiginlega á þessi lýsing harla vel við Halldór sjálfan á hinum mögnuðu
sköpunarárum frá 1921 fram á sjöunda áratuginn. Höfundurinn í
verkum hans gat tekið á sig ótrúlegustu myndir og verið fjölradda tals-
maður sundurleitustu skoðana. Til að mynda er ljóst að þrátt fyrir íróní-
una sem einkennir ræðuhöld Rauðsmýrarmaddömu fá skoðanir hennar
að koma fram án óhóflegrar gagnrýni. Þær birtast bara þarna og höf-
undur hefur valið þeim form (með beinum tilvitnunum í samtímaskrif)
þannig að þær eru í fullu samræmi við skoðanir fjölmargra íslendinga á
þeim árum. Sjálfur skrifaði líka Halldór ýmislegt í rómantískum þjóð-
ernisanda á fyrstu áratugum sínum.3
Þegar Halldór nefnir Strindberg nefnir hann býsna mörg verk. En eitt
af merkilegum skáldritum Strindbergs lýsir samt með fjarveru sinni, ef
svo má segja. Ég sé ekki að Halldór nefni nokkru sinni hið einkennilega
leikrit Ett drömspel, Draumleik. Um þetta leikrit (sem reyndar hét Dröm-
spelet í handriti höfundar og enn fyrr Det vexande Slottet og var samið
1901 þegar eiginkona Strindbergs, Harriet Bosse, hafði yfirgefíð hann)
skrifaði Strindberg í aðfararorðum (Erinran):
Författaren har i detta drömspel med anslutning till sitt förra drömspel „Till
Damaskus“ sökt hárma drömmens osammanhangande men skenbart logiska
form. Allt kan ske, allt er möjligt och sannolikt. Tid och rum existera icke; pá en
obetydlig verklighetsgrund spinner inbillningen ut och váver nya mönster: en
blandning av minnen, upplevelser, fria páhitt, orimligheter och improvisationer.
(1966:80).4
Ett drömspel fjallar um dóttur guðsins Indra (sem var hernaðarguð
meðal Indverja að fornu). Hún heitir Agnes, og í nafninu felst augljós
hliðstæða við agnus dei, guðslambið. Hún er með öðrum orðum eins
konar guðsgimbur! Agnes eða Dóttirin, eins og hún er reyndar oftast
kölluð í leiktextanum, er send til jarðar eins og andlegur hálfbróðir
hennar, Kristur, en ekki til þess að frelsa mannkynið heldur til þess að
kynna sér líðan þess. Indra orðar þetta þannig í forleik verksins:5
Stig ner och se, och hör, kom sen tillbaka,
förtálj mig dá om deras klagomál
och jámmer ága skál och grund ... (1966:83).
60
TMM 2005 • 1