Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Side 77

Glæpur, refsing, ábyrgð
konur, ár blokkarinnar í íslenskum bókmenntum sagði einhver, árið sem
ný kynslóð festi sig í sessi. En fyrst og fremst var þetta kannski ár glæps-
ins í íslenskum skáldsögum. Glæpir eru ekki einungis viðfangsefni
glæpasagna í hefðbundinni merkingu þess orðs heldur reynast furðu
margar af skáldsögum ársins snúast um glæpi, refsingar og ábyrgð.
Ár glæpsins
Þetta árið er Arnaldur Indriðason eini höfundurinn sem sendir frá sér
hefðbundna glæpasögu þar sem áherslan er fyrst og fremst á störf lög-
reglumanna sem upplýsa einstakan glæp. Glæpasögur hafa, ólíkt öðrum
skáldsögum, þann eiginleika að þrífast á endurtekningum upp að vissu
marki. Þegar við lesum glæpasögu gerum við ráð fyrir því að hitta fyrir
fólk, aðstæður og atburðarás sem við könnumst við. Glæpasögur fara
eftir formúlu að stórum hluta og hvorki lesendur né höfundar þeirra
skammast sín vitund fyrir það. Bækur Arnaldar lúta vissulega slíkum for-
múlum og hann verður sífellt leiknari í að beita þeim.
En ef við veltum aðeins fyrir okkur hvers vegna vinsældir íslenskra
glæpasagna eru orðnar jafnmiklar og raun ber vitni, og setjum aðeins í
sviga þá skýringu að Arnaldur og aðrir sem fengist hafi við þessar sögur
undanfarin ár séu góðir höfundar, þá held ég að við getum sagt að ein
ástæða þess að fólk vill lesa um glæpamál úr sínu eigin umhverfí sé sú að
glæpir taka meira pláss í samfélaginu en þeir gerðu fyrir nokkrum árum.
Samkvæmt rannsóknum Helga Gunnlaugssonar afbrotafræðings helst
þetta þó ekki endilega í hendur við það að glæpum hafi fjölgað, heldur
hefur umfjöllunin um þá vaxið svo mjög að ótti okkar við glæpi er miklu
meiri en áður, jafnframt erum við tilbúnari að trúa því að þeir séu allt í
kringum okkur.
En þessi skýring á vart við um sögur Arnaldar. Þær fjalla alls ekki um
glæpi sem vandamál í samtímanum, nema þá helst í hliðarsögum af
dóttur lögreglumannsins Erlendar, Evu Lind sem er djúpt sokkin í eitur-
lyfjaneyslu. Glæpasögur Arnaldar eru honum miklu frekar tæki til að
beina sjónum að öðrum álitamálum samtíma og sögu en glæpum: erfða-
fræði og persónuupplýsingum í Mýrinni og Sonum duftsins, heimilis-
ofbeldi í Grafarþögn, nýríkum kvótakóngum í Bettý og nú loks arfi sósíal-
ismans og hugarfarslegum afleiðingum kalda stríðsins í Kleifarvatni.
Á hinn bóginn kom út skáldsaga fyrir jól sem fjallar beinlínis um heim
íslenskra glæpamanna, þótt hún verði engan veginn talin glæpasaga; og
varla spennusaga heldur þótt hún sé kölluð þriller á kápu. Þetta er skáld-
sagan Svartur á leik eftir Stefán Mána. Stefán Máni hefur, eins og hann
TMM 2005 • 1
75