Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Page 110

Bókmenntir
ofan er blár himinn sem erfitt er að segja til um hversu lengi verður blár. Það er hins
vegar vitað með vissu hvenær Europa siglir brott - það verður innan nokkurra klukku-
stunda - (bls.24)
Haldið er fram einhverri vissu, konkretum sannleika, og svo er farið algerlega á
skjön við þessa vissu í næstu hendingu á effir. Þetta er stundum að finna í mikil-
vægum efnisatriðum (sbr. vafann um bein Jónasar Hallgrímssonar og Einars
Benediktssonar í grafreit á Þingvöllum á bls. 127 í Samkvæmisleikjum) en þessi
margræðni liggur ekki síður í smáatriðunum sem undirbyggja alla söguna. Efinn
er viðvarandi, lesandinn hættir að treysta sjálfum sér og lestri sínum; hættir jafn-
vel að treysta sögumanninum og textanum sjálfum, því hann er eitt gatasigti.
Reyndar játar textinn þetta fúslega og kemur oft upp um sig, líkt og í tilvitnun
um prentun í upphafi þessarar greinar og í eftirfarandi orðum prentnemans
Friðberts, sem er aðalsöguhetja bókarinnar: „Eins og þegar maður reynir að lýsa
einhverjum hlut eða einhverju sem kemur fyrir mann; um leið og maður setur
það í orð er það orðið eitthvað allt annað en það var.“5
I Samkvæmisleikjum er þessi tónn óöryggis, óstöðugleika, efasemda, myrkurs
og óræðrar merkingar sleginn strax í upphafi, með stuttum, ljóðrænum og hnit-
miðuðum prologus (sem gæti vel staðið einn og sér sem dulmagnað prósaljóð):
Eins og allir aðrir hlutir - og allt fólk - kemur brúðan innan úr myrkrinu. Hún finnst
í gömlum pappakassa í geymslunni og vegna þess að hún var geymd í kassanum hefur
ekki fallið á hana rykarða; hún er jafn gömul og hún var fyrir tuttugu eða tuttugu og
fimm árum, og ætli hæð hennar mælist ekki í svipuðum tölum; ætli hún sé ekki sirka
tuttugu til tuttugu og fimm sentimetra há. Ef hægt er að tala um að hlutir hafi ákveðið
kyn er nokkuð ljóst að brúðan er karlkyns. [...]6
Ofan á tregðuna og skilafrest á merkingu er fjölmargar persónur að finna í Sam-
kvæmisleikjum, leikurinn berst víða um borg og sveitir (þó aðallega borg) og
hinir fjölmörgu þræðir atburða tengjast á flókinn og stundum óræðan hátt.
Sagan er spæjari að því leytinu til að í einstökum þráðum hennar er að finna
lykilsetningar að aðstæðum sem koma fyrir síðar, og við annan lestur fékk ég
tíðum hrifningarhroll við að lesa setningar sem voru ósköp sakleysislegar en
reyndust - þegar upp var staðið - allt annað en saklausar (eðli málsins vegna get
ég ekki tilgreint einstök dæmi).
I þessum hafsjó efasemda og merkingar sem sífellt flýr sjálfa sig er engu að
síður að finna afgerandi tinda í frásögninni. Sagan öll er loðin, óskýr, óendan-
lega hæg í lýsingum, en svo skjótast upp hvassir klettar: það sem er grimmilegt
er mjög grimmilegt, það sem er kynæsandi er afgerandi kynæsandi, hið átakan-
lega er geysi átakanlegt. Og vitanlega verða þessir hvössu toppar enn meira áber-
andi og áhrifamiklir þegar þeir stingast svona upp úr hinu mjúka ryki sem meg-
intexti bókarinnar er. Það er kosturinn við að þreyta lesandann og rugla hann í
ríminu, á þann hátt verður hann móttækilegri og varnir veikjast.
Þrátt fyrir allt ofangreint er afgerandi húmor alla bókina í gegn. Hann er þó
aldrei í formi dæmigerðra brandara, miklu fremur er honum laumað inn í
108
TMM 2005 • 1