Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Blaðsíða 47

Utanveltu
En það er hlustað á skáldkonuna þótt tungumál hennar tilheyri henni
ekki, eftir því sem hún segir, og sjálf hlustar hún einnig eftir tungumál-
inu, hægri hrynjandi þess á meðan „einhvers staðar er þrýst á rauðan
hnapp sem leysir úr læðingi hræðilega sprengingu og þá á tungumálið
aðeins eftir að segja: „Faðir vor þú sem ert“. Faðir, segir móðurmálið
sem kúgararnir hafa lokkað til sín og burt frá skáldinu.
Texti Nóbelsræðu Elfriede Jelinek er snöggtum lengri og í honum er
mikil örvænting. Tala mætti um tregróf í endalausri klifuninni. Frá-
sögnin er ekki allt, textinn er það sem mestu skiptir, tungumálið sem
skapar og er skapað samtímis. En það er bil þarna á milli, mismunur
sem veldur hugarangri, togstreitu, um leið og hann er uppspretta,
kannski hin eina og sanna uppspretta sköpunarinnar. Ef til vill ekki
skrítið að helstu áhugamál Elfriede Jelinek skuli vera glæpasögur og
tíska. í því fyrrnefnda fær maður að lokum einhverja lausn, útskýrði
hún í viðtali við Frankfurter Allgemeine Zeitung skömmu eftir að til-
kynnt var að hún fengi bókmenntaverðlaun Nóbels; tískunni er hægt að
íklæðast til að hylja sitt eigið viðkvæma skinn með einhverju sem er
aðlaðandi og vekur athygli um leið og það dregur athyglina frá Elfriede
Jelinek sem líklega sat heima í íbúð sinni í Vínarborg á meðan hin mikla
Nóbelsverðlaunaafhendingarseremónía fór fram í Stokkhólmi. Kannski
horfði hún sjálf á útsendinguna, horfði á sjálfa sig tala um upplausn
tungumálsins, óhlýðni þess og frekju í eintóna upplestri á myndbandi.
Hún segir að sér hafi verið veittur óstjórnlegur heiður sem sé of stór,
Thomas Pychon, sem hún sjálf hefur þýtt á þýsku, hefði átt að fá verð-
launin í hennar stað. Því var Nóbeisnefndin ekki sammála og veitti
Elfriede Jelinek verðlaunin fyrir „músíkalskt flæði radda og andradda í
skáldsögum hennar og leikritum og einstakt kapp hennar við að beita
tungumálinu til að afhjúpa klisjur samfélagsins og undirokandi vald
þeirra,“ eins og sagði í greinargerð sænsku akademíunnar. Því var hald-
ið fram að með því að veita Elfriede Jelinek Nóbelsverðlaunin árið 2004
hefði sænska akademían sýnt pólitískt siðferðisþrek. Einnig var ýjað að
því að nefndin hefði viljað styðja gömlu Evrópu í raunverulegri speglun
sinnar sögulegu fortíðar. Það má vel vera, því að bækur Elfriede Jelinek
eru ekki heillandi skemmtilesning, að sumra mati ekki einu sinni inn-
hverf bókmenntaleg upplifun. Hún beinir erindi sínu gegn blindu
heimsins, blindunni andspænis grímum tungumálsins sem aðeins
tungumálið getur svipt burtu.
TMM 2006 • 1
45