Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Blaðsíða 66

Jón Yngvi Jóhannsson
íslenskra skáldsagna, oftast til aðhláturs. Gauti talaði í þættinum meðal
annars um það sem hann kallaði Séð og heyrt-væðingu bókmenntanna
- það væri einkum fólk sem er af einhverjum ástæðum þjóðþekkt sem
yrði höfundum hráefni í skáldskap.
í þætti Gauta lét Stefán Máni svo um mælt að þetta væri aðferð til að
tengja sögurnar við samtímann. En líka má spyrja sig hvort í þessum
eltingarleik skáldsagnahöfunda við raunverulegar persónur búi ákveðin
uppgjöf fyrir samtímanum. Sögur Kristjóns Kormáks, Stefáns Mána og
Þráins Bertelssonar, svo dæmi séu nefnd, eru ekki fyrst og fremst grein-
ing á samtímanum heldur eru raunverulegar persónur notaðar til að
gefa þeim yfirbragð veruleika.
Nú er það ekkert nýtt að höfundar kanni mörk skáldskapar og veru-
leika. í skáldsögum undanfarinna ára hafa höfundar leikið með þessi
mörk á margvíslegan hátt, ekki síst ungir höfundar sem skrifað hafa
sjálfsævisöguleg verk á mörkum skáldsögunnar. En hér er eitthvað
annað á seyði, veruleikinn er ekki bara hráefni þessara sagna heldur
virðist búa að baki þeim vilji til að hafa merkjanleg og augljós áhrif á
samtímann, ýta við honum með því að hneyksla og ráðast á einstakar
persónur. Þá mætti spyrja hvort veruleikasýn sagnanna sé orðin sú sama
og birtist í Séð og heyrt: Samtíminn er fólk í fréttum.
Lengst í þessu efni gengur Kristjón Kormákur Guðjónsson í Frægasta
manni í heimi þar sem nafngreindir einstaklingar eru meðal persóna og
birt eru tölvupóstsamskipti þeirra við skáldaða aðalpersónu. Aðrir höf-
undar, til dæmis Stefán Máni, nota meira og minna dulbúnar fyrir-
myndir að sínum persónum.
Túristi Stefáns Mána er margboðuð saga. Höfundurinn er búinn að
vera býsna yfirlýsingaglaður undanfarið ár um að nú skuli flett ofan af
bókmenntaheiminum og sýnt fram á að þar sé allt rotið og spillt. Það má
velta fyrir sér hvort gagnrýnendur og aðrir sem taka þátt í þeim dansi
sem fylgir jólabókaflóðinu séu ekki bullandi vanhæfir til að fjalla um
bókina - hún er eiginlega búin að stilla manni upp við vegg. Það er sama
hvað maður segir: Ef maður er neikvæður er hægt að kenna því um að
maður sé bara svona hörundsár og ef maður er það ekki mætti halda því
fram að maður væri að láta kúga sig til hlýðni.
En Túristi er langt frá því að vera einföld satíra þar sem bókmennta-
heimurinn er tekinn fyrir. Hér er að vísu nóg af hégómlegum og
ofmetnum rithöfundum sem ýmist koma fram undir eigin nafni eða
smávegis afbökuðum dulnefnum, og hér eru líka útgefendur sem fá á
baukinn og gagnrýnendur og sjónvarpsfólk sem talar í innihaldslausum
klisjum. Margt af þessu er skemmtilega kvikindislegt og fyndið. En
64
TMM 2006 ■ 1