Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Blaðsíða 82

Menningarvettvangurinn
hans eftir það. Staðreyndin er sú að Halldór snart þjóð sína öðruvísi en aðrir
höfundar nærri því frá upphafi, og almenningur mat hann meira en aðra strax
- jafnvel þvert gegn vilja sínum. Gunnar Gunnarsson átti aldrei sjéns í slík
áhrif.
Ég ólst upp hjá einlægum Laxness-aðdáanda, ómenntuðum bónda, verka-
manni og framsóknarmanni sem dáði Halldór frá því á fjórða áratugnum og
þar til yfir lauk. Kannski var það Sjálfstætt fólk sem hreif hann fyrst, altént
komst enginn annar með tærnar þar sem Halldór hafði hælana - og þó var
gervallur Þórbergur og gervallur Gunnar líka til á heimilinu. Pabbi hafði
virkilega gaman af þeim tveimur, en það þurfti engin Nóbelsverðlaun til að
gera honum ljóst að Halldór stæði þeim framar. Hann var ævinlega númer eitt.
Auðvitað eigum við að fagna breiddinni í íslenskum bókmenntum og ein-
skorða okkur ekki við verk eins manns, hvorki í endurútgáfum, kennslu eða
bókmenntasögunni, en við megum heldur ekki vera svo ergileg yfir stærð
Halldórs að við reynum að minnka hann.
Það fannst mér gerast í sýningu Þjóðleikhússins á leikverki Ólafs Hauks
Símonarsonar, Halldór í Hollywood, sem sýnt var á haustdögum. Þetta var
bráðskemmtileg sýning á bráðskemmtilegum texta, en samt virkaði hann
smækkandi á viðfangsefni sitt. Mér fannst hann þjappa Halldóri saman eins og
snjóbolta, henda honum upp í loftið og kalla: Svona er hann léttur! Á hann svo
að vera eitthvað merkilegri en aðrir? Það var gaman að Halldór skyldi fá að
syngja dúett og tríó með vinum sínum, enda hefur hann ábyggilega gert það,
músíkalskur maðurinn. En Ameríkuferð hans var örlagarík að svo mörgu leyti
sem ekki varð ljóst í sýningunni. Hann þurfti að líða fyrir skoðanir sínar,
reynsla hans og það sem hann sá í kringum sig yddaði þær skoðanir eins og
berlega má sjá í Alþýðubókinni og Sölku Völku. Hvar var reynsla Alþýðubók-
arinnar í leikritinu? Hann tók örlagaríka ákvörðun í sambandi við einkamál
sín, en umfram allt tók hann örlagaríka ákvörðun um framtíð sína sem rithöf-
undur. Auðvitað var Ameríkuferðin engin sigurför, þvert á móti, sjálfsagt að
benda á það. Samt var hún undirstaða allra sigranna sem hann átti eftir að
vinna þaðan í frá. Þetta fann áhorfandi ekki. Leikritið samdi Ólafur Haukur
fyrir mörgum árum. Síðan hafa komið út bækur um ævi og verk Halldórs sem
hefðu átt að vera honum uppörvun og innblástur að endurvinnslu á verkinu til
að dýpka það og víkka.
Betur þótti mér takast til með Sölku Völku hjá Leikfélagi Reykjavíkur. Hand-
rit Hrafnhildar Hagalín Guðmundsdóttur og sviðsetning Eddu Heiðrúnar
Backman freistuðu þess í fullri alvöru að ná kjarna sögunnar og persónanna
- hörkunni, miskunnarleysinu í texta Halldórs sem ætlaði þessari sögu að
vekja þjóðina til vitundar um ömurlegt ástand sitt. Reka upp í andlitið á henni
fátæktina, eymdina, barnadauðann, hinn algera skort á mannsæmandi kjörum
meðal þorra almennings, til að hún risi upp og segði: Við viljum ekki hafa þetta
svona, við breytum skipulaginu. Það gerði hún líka.
Gróteskan - hið stórkarlalega í lýsingum Halldórs - holdgerðist á sviðinu,
einkum í túlkun Halldóru Geirharðsdóttur og Ilmar Kristjánsdóttur á Sigur-
80
TMM 2006 ■ 1