Heimsmynd - 01.03.1988, Side 53

BRAGIJÖSEFSSON
Bjarni Konráðsson læknir er sérmenntaður á sviði lækningarann-
sókna og hefur lengi fengist við rannsóknir á sæðisfrumum auk ann-
arra rannsókna. Auk þess er hann dósent í líffærafræði við Háskóla
islands. Þær rannsóknir er Bjarni gerir á sæöisfrumum eru ýmiss
konar: Sáðfrumutalning, greining á sáðfrumum í eðlilegar og óeðli-
legar, hann athugar hreyfanleika þeirra og metur útlit sæðisins. Allt
getur þetta gefið til kynna hvort karlmaður telst frjór eða ófrjór.
Fjöldi sæðisfruma í fullfrískum karlmanni er yfirleitt frá sextíu upp í
fimm til sex hundruð milljónir á millilítra en maðurinn getur talist
frjór þótt fjöldinn fari niður í tuttugu milljónir á millilítra. Sæðisfrum-
ur hreyfa sig mismikið en til að allt sé í lagi verða þær að geta synt
eðlilega og komist 15-18 sentimetra leið upp í leg konunnar. í kulda
minnkar hreyfanleiki frumanna og því verða menn að halda fullum
stofuhita á sæðissýnunum sem komið er með til rannsóknar. Útlit
sæðisins getur bent til að ekki sé allt með felldu; ef það er mjög
seigt getur það bent til þess að það sé ekki eðlilegt. í smásjánni er
hreyfanleiki sáðfrumanna fyrst metinn og flokkaður í mismunandi
stig. Ekki er hægt að gefa algildar reglur heldur er þetta mat sem
lærist með þjálfun. Síðan er sýnið strokið út á gler, fixerað og litað
mismunandi eftir því hvað verið er að athuga. Meðal þess sem þá
getur fundist eru bakteríur og blóð. Talning á sæðisfrumum fer fram
með því að þynna sæðið með efnablöndu og skoða í fimmhundruð-
faldri stækkun í smásjá. Bjarni notar eigin blöndu við þynninguna og
segir að læknar noti mismunandi blöndur eftir því hvað hverjum
reynist best.
huga hvort eistun eru eðlileg. Mögulegt
er að æðahaull við eista valdi ófrjósem-
inni. Þá er orsökin bláæðar sem ekki
vinna rétt.
Það sem sæðisprófið getur upplýst er
hvort sæðisfrumurnar eru nógu margar.
Þær þurfa helst að vera yfir tuttugu millj-
ónir í hverjum millilítra ef vel á að vera.
Einnig þarf að athuga hversu vel þær
hreyfa sig. Þær verða að hreyfa sig nægi-
lega mikið ef frjóvgun á að geta átt sér
stað. í þriðja lagi er svo athugað hvort
sæðisfrumurnar hafa náð eðlilegum
þroska. Oft þarf að taka nokkur sæðis-
próf til að niðurstaðan sé marktæk. Auk
þess fara menn í blóð- og þvagrann-
sókn.“
NÝJAR ÚRLAUSNIR ALLTAF
AÐ KOMA FRAM
Er alltaf hægt að skýra ófrjó-
semi? „í áttatíu og upp í níu-
tíu prósent tilvika finnst or-
sökin. En allt að fimmtungur
tilfella er aldrei skýrður."
Hverjar eru svo vonirnar um úrlausn
ef ástæðan finnst? „Erfitt er að segja
með fullri vissu hversu margir fá bata.
Ég held að það sé þó innan við helming-
ur þeirra sem við vandamál eiga að
stríða. Ef ég veit að ekki er hægt að gera
mikið til hjálpar segi ég mönnum frá því.
Þá getur verið óþarfi að senda menn
áfram í frekari rannsóknir eða meðferð.
Hins vegar er alltaf eitthvað nýtt að ger-
ast á þessu sviði. En vissulega vildi ég
alltaf geta sagt að ég gæti hjálpað. í
rauninni get ég aðeins sagt hvort mikil
von eða lítil sé á að meðferð beri árang-
ur. Mjög sjaldgæft er að maður geti enga
von gefið.“
SMÁSJÁRAÐGERÐIR - AÐ
TENGJA FRAMHJÁ
Meðferðin getur verið lyfja-
gjöf, skurðaðgerð eða
hormónameðferð og í
stöku tilfella erum við að
fást við mótefni sem líkami mannsins
hefur myndað gegn einhverjum þætti
sæðisfrumanna, til dæmis við sýkingu.
Á Landspítalanum er til dæmis hægt
að tengja framhjá stífluðum sæðisgöng-
um með skurðaðgerð. Þetta er smásjár-
aðgerð og hliðstæð þeirri sem gerð er á
konum með stíflaða eggjaleiðara. Þessi
aðgerð hefur gefið sæmilegan árangur.
Fyrir kemur að til okkar komi karl-
maður sem hefur látið gera sig ófrjóan
og vill láta „setja sig í samband" aftur.
Við reynum það auðvitað. En það verð-
ur aldrei nógu vel brýnt fyrir mönnum er
þeir láta gera sig ófrjóa, að þeir verða að
vera vissir og líta svo á að ekki verði aft-
ur snúið."
HEIMSMYND 53