Heimsmynd - 01.03.1988, Síða 113

LÍF í LÆSTRI VERÖLD
framhald af bls. 48
engan kost að hafa okkar eigin mat, því
við megum ekkert taka inn á klefana
sem er í glerílátum, eða einhverju sem
menn geta skorið sig eða aðra með, og
engan mat sem skemmist. Pannig að í
rauninni á maður engra kosta völ og get-
ur með engu móti sniðgengið eldhúsfæð-
ið. En ég get sagt þér að ég hafði litla
matarlyst eina vikuna, þegar ég dró heil-
an hárlokk út úr munninum á mér eftir
að hafa stungið upp í mig feitum súpu-
kjötsbita . . .“
Við fellum niður þetta ólystuga
tal og snúum okkur að öðrum
þáttum innilokunarinnar,
sem lúta að sálarlífinu. Hann
segir að þótt fangelsisvistin sé alla jafna
nefnd innilokun, þá feli hún mun frekar í
sér útilokun. „Maður er í raun útskúfað-
ur, og það er sú tilfinning sem fylgir
manni allan afplánunartímann. Þess
vegna er mjög auðvelt að hugsa sig niður
í þunglyndi. A kvöldin, þegar klefanum
hefur verið lokað og maður horfir á
veggina, veit af lífinu útifyrir, man
kannski skyndilega eftir því að nú er
laugardagskvöld og vinirnir að lyfta sér
upp í bænum. Það eru oft erfiðar stund-
ir. Maður hugsar um kærustuna, hvað
hún sé að gera núna . . . Eina nauðvörn-
in er að hugsa alls ekki. Bægja öllum
hugrenningum frá; hugsa ekki um ást-
ina, eða fjölskylduna. Þetta tekst yfir-
leitt, en er oft erfitt þegar maður er einn
með sjálfum sér.“
Það segir sig sjálft að maður sem hefur
verið sviptur frelsi sínu, hrifinn úr fjöl-
skyldu- og vinaböndum, á undir kring-
umstæðum sem þessum örðugt með að
fást við tilfinningar sínar og yfirvinna
persónuleg vandamál, sem óhjákvæmi-
lega verða stærri og viðameiri bak við
rimlana. Eins og viðmælandi okkar
bendir á, þá er mikið um ástar- og vinslit
í kjölfar fangelsisvistar, sem geta markað
djúp spor í sálarlífið þegar menn finna
vanmátt sinn til að hafa áhrif á gang
mála. Hann hefur sjálfur ekki farið var-
hluta af því.
„Eg missti kærustuna á meðan ég sat
inni í annað sinn, og hrundi algjörlega.
Reyndi meira að segja að fyrirfara mér.
Það mistókst, sem betur fer, því auðvit-
að langar mig til að lifa. En þetta hafði
þau áhrif á mig að ég kólnaði alveg að
innan. Gat ekki hugsað mér að bindast
tilfinningalega annarri manneskju. Það
var svo skrítið, að ég átti margar vinkon-
ur, sem sumar hverjar voru tilbúnar að
heimsækja mig, og vera með mér, en
einhvern veginn hafði ég engan áhuga.
Ég bara dó.“
Þessi síðasta athugasemd leiðir hug-
ann að einum fylgifiski fangavistar, sem
er kynsveltið. í fangelsum erlendis birt-
ast afleiðingar þess víða á ógnvekjandi
hátt. Alls kyns ofbeldi og óeðli nær að
brjótast út, og kynhverfa verður áber-
andi. Hann telur því öðruvísi farið hér á
landi. „Fangarnir fá heimsóknir á sunnu-
dögum, og mega vera einir með sínum
nánustu án viðveru fangavarðar. Það er
alveg nauðsynlegt. En auðvitað eru
margir þarna sem engar heimsóknir fá,
og vissulega hlýtur þeim að líða illa, því
þetta eru ungir menn. En það er aðeins
einn maður á Hrauninu sem er þekktur
fyrir afbrigðilega kynhegðun. Hann vill
borga mönnum fyrir að snerta sig og
hafa við sig mök. En hann er illa liðinn.“
En skyldi einhver munur vera á fanga-
vistun eftir því hvaða fangelsi menn
gista?
„Tilfinningalega er erfiðast að vera á
Níunni (Hegningarhúsinu við Skóla-
vörðustíg)," segir hann. Maður heyrir
umferðarniðinn, og hlátrasköllin á nótt-
unni þegar fólk er að skemmta sér og
fara heim eftir böll. Það er erfitt að vera
sér alltaf meðvitaður um umhverfið, svo
mér finnst að því leytinu til betra að vera
á Litla-Hrauni. Þar er maður gleymdur
og geymdur. Kvíabryggja er hins vegar
mjög góður staður, þar eru engar girð-
ingar, maður getur ranglað úti í náttúr-
unni, enda ekkert hægt að flýja, og regl-
ur allar eru mjög frjálslegar. Það er
sennilega eini staðurinn sem ekki
skemmir fólk, en þangað komast bara
sárafáir."
En hvaða áhrif hefur það á einstakl-
inginn til frambúðar að gista fangelsi á
borð við Litla-Hraun?
„A Litla-Hrauni er verið að ala upp
glæpamenn," segir viðmælandi okkar.
„Um þrjátíu til fjörtíu prósent þeirra sem
þaðan fara, eru fullnuma í þeim fræðum.
Og í raun er ekkert gert til að ná mönn-
um út úr þeim hugarheimi sem þarna
ræður ríkjum. Menn verða að hafa eitt-
hvað fyrir stafni, það er mjög mikið at-
riði, sem þó er vanmetið. Það tók mig til
dæmis hálft ár að verða mér úti um töng
og silfurþráð, svo ég gæti föndrað við að
búa til smáhluti, mér til afþreyingar. Það
væri til mikilla bóta ef menn væru látnir
axla einhverja ábyrgð, til dæmis með því
að fela þeim einhver verkefni í fangels-
inu sjálfu. Láta þá nota kunnáttu sína og
menntun til dæmis. En viðkvæðið er
bara þetta: „Það þýðir ekkert, við höfum
reynt það áður.“
Hann hugsar sig um stundar-
korn, en heldur svo áfram:
„Það er ekkert til sem heitir
betrunarvist á íslandi. Fanga-
vistin er ekkert annað en hegning. Um-
gengnin við fangana er þannig, að þeir
upplifa sig sem glæpamenn, og öllum er
sama. Ég held því að dómarar ættu að
hugsa sig mjög vel um, áður en þeir
dæma menn til slíkrar refsivistar, því það
er hægt að eyðileggja manneskjur með
þessu móti. Þess eru dæmi að menn hafi
komið tiltölulega reynslulausir inn í
fangelsi en farið forhertir þaðan út. Mér
er kunnugt um einn sem aldrei hafði
snert fíkniefni þegar hann kom á Hraun-
ið, en fór forfallinn eiturlyfjaneytandi
þaðan út. Og það er það átakanlegasta
við fangavistina, að horfa upp á það
hvernig hlutirnir ganga fyrir sig, hvernig
menn verða."
En hvernig sér hann þá sína eigin
framtíð. Er hann kominn á rétta braut?
„Ég vona það, en maður getur aldrei
fullyrt svona,“ segir hann. „Það er eins
og ferillinn elti mann hvert fótmál eftir
að út úr fangelsinu er komið. Ég get til
dæmis ekki gengið óáreittur á götum úti.
Get alltaf átt von á því að fíkniefnalög-
reglan taki mig á stöðina og láti mig af-
klæðast, leiti í endaþarminum og þar
fram eftir götunum. Alveg án tillits til
þess hvort ég er með öðru fólki, eða að
verða of seinn til tannlæknis til dæmis.
Nú, gamlir félagar úr bransanum eru
alltaf að skjóta upp kollinum. Ég hafði
getið mér orð sem fíkniefnasali, og þess
vegna fer maður hvergi án þess að vera
tekinn á eintal, spurður um efni og þess
háttar. Þetta gerir það að verkum að
maður getur ekkert farið. Ég get ekki
boðið út kvenmanni án þess að eiga á
hættu að vera ónáðaður, og er steinhætt-
ur að fara á böll.“
Hann sér einungis eina leið út
úr þessum aðstæðum. Að
fara af landi brott, þangað
sem hann getur óáreittur
umgengist fólk, og gengið á götum úti.
Hvernig honum farnast í iðandi mannlífi
stórborgar, hvort hann hafnar sólarmeg-
in £ griðlandinu, eða hverfur inn í öng-
stræti skuggahverfanna, veit enginn, síst
hann sjálfur. Hann sér einungis eina
undankomu; enginn veit hvert sú leið
liggur.
En þar sem hann gengur heim á leið,
að loknu viðtali, er hann eins og hver
annar ungur maður að bíða eftir strætis-
vagni. Grannvaxinn, á steinþvegnum
gallabuxum í gallajakka, með vel snyrt
hár, og sígarettu. Hann fleygir sígarett-
unni, stígur upp í vagninn, og við horf-
um á eftir honum stutta stund, uns vagn-
inn hverfur upp Hverfisgötu. □
HEIMSMYND 113