Ársrit um starfsendurhæfingu - 2013, Qupperneq 38

38 www.virk.is
SA
M
ST
A
RF
ATVINNULÍF
vinnumarkaði auki lífsgæði fólks og dragi
frekar úr neikvæðum viðhorfum þess
en vinna á vernduðum vinnustað. Fyrir
marga er einn mikilvægasti þátturinn í
bata að komast aftur til vinnu. Þverfaglegt
teymi veitir IPS-þjónustuna. Í því eru
annars vegar fagaðilar sem veita ein-
staklingi geðheilbrigðisþjónustu og hins
vegar atvinnusérfræðingar. Dæmi um slíkt
teymi getur verið: einstaklingurinn sjálfur,
atvinnusérfræðingur, ráðgjafi í starfs-
endurhæfingu, málsstjóri, geðlæknir,
hjúkrunarfræðingur, félagsráðgjafi, aðrir
starfsmenn sem koma að máli einstaklings
og fjölskyldumeðlimur ef einstaklingur kýs
það. Atvinnusérfræðingurinn í teyminu
er sá sem ver mestum tíma í að leita að
starfi með einstaklingnum og hefur einnig
það hlutverk að fræða klíníska teymið um
vinnutenginguna. Allir í teyminu bera hins
vegar ábyrgð á að hafa augun opin fyrir
starfsmöguleikum einstaklingsins og taka
því allir einhvern þátt í atvinnuleitinni.
Þegar starfið er fundið koma allir að því að
undirbúa einstaklinginn og styðja hann.
Til dæmis getur geðlæknir þurft að breyta
lyfjum vegna einhverra þátta í starfinu,
málsstjórinn hvetur einstaklinginn til
dáða o.s.frv. Mikil áhersla er lögð á að
einstaklingar í teyminu tali reglulega
saman svo að allir fylgist með þeirri þróun
sem á sér stað í ferlinu (Swanson, S.J. og
Becker, D.R., 2011).
Nálgunin í IPS er alltaf einstaklingsbundin
og því verður áætlunin ekki eins fyrir neina
tvo einstaklinga. Mikil áhersla er lögð á að
atvinnuleit fari fljótt af stað og langt ferli
mats og þjálfunar er aldrei hluti af IPS.
Sjónum er beint að því að nýta upplýsingar
sem fyrir liggja, til dæmis varðandi fyrri störf
og heilsufar. Klíníska teymið hefur yfirleitt
veitt einstaklingi geðheilbrigðisþjónustu
áður en hann fer inn í IPS-verkefni og býr
því yfir mikilvægum upplýsingum, sem
verða undirstaða áætlunar um hvernig
hægt sé að aðstoða einstaklinginn við að
komast aftur á vinnumarkað eins fljótt
og verða má. Það sem skilar bestum
árangri á vinnumarkaðinum er að komast
í samkeppnishæft starf. Litið er svo á að
hvert starf sem reynt er við gefi mikilvægar
upplýsingar um getu viðkomandi og sé
verðmæt reynsla. Aldrei er litið á neitt
starf sem mistök. Sem dæmi má nefna
einstakling sem fær vinnu í verslun en áttar
sig á því að í margmenni þrói hann með
sér vænisýki og er að lokum sagt upp. Það
er þá reynsla sem af má draga lærdóm og
næst leitar viðkomandi að vinnu í hæglátara
umhverfi. Í IPS-þjónustunni er stuðningur
veittur eins lengi og einstaklingur vill
og hefur þörf fyrir. Í upphafi er mikill
stuðningur og eftirfylgd, sem smám saman
er dregið úr. Það sem einkennir fagfólk
sem nær árangri í IPS-starfsendurhæfingu
er sú trú að einstaklingurinn sem unnið
er með hafi styrkleika, reynslu og hæfni
sem nýta megi á vinnumarkaði og að rétt
umhverfi og réttur stuðningur skipti miklu
máli. IPS-ráðgjafar eru hugmyndaríkir og
staðráðnir í að leysa vandamál, þeir trúa
á val einstaklingsins og dæma ekki val
hans heldur finna leiðir til þess að styðja
einstaklinginn í þá átt sem hann stefnir.
Þeir þora að taka áhættu og vita að þótt
enginn sé öruggur um að ná árangri megi
það ekki hindra fólk í að prófa (Swanson,
S.J. og Becker, D.R., 2011).
IPS aðferðin byggir á átta
grundvallaratriðum:
1. Enginn er útilokaður, þ.e. allir
sem vilja vinna fá aðstoð
2. Atvinnutengdur stuðningur og
geðheilbrigðisþjónusta eru
samtvinnuð
3. Stefnan er sett á samkeppnis-
hæfa vinnu
4. Skipulag og fræðsla varðandi
framfærslu, laun og bætur eru
hluti af ferlinu
5. Hraðvirk atvinnuleit
6. Stuðningi er fylgt eftir
7. Borin er virðing fyrir vilja og vali
einstaklings
8. Atvinnuráðgjafi byggir upp
samband og á góða samvinnu
við einstaklinginn
(Dartmouth Psychiatric Research
Center, 2012)
Auk þessara átta grundvallaratriða hefur
verið þróaður 25 atriða kvarði til að meta
hve nákvæmlega er unnið eftir þeim.
Rannsóknir á IPS hafa sýnt að þar sem
aðferðinni er fylgt nákvæmlega og enginn
afsláttur gefinn af verklagi er árangur betri
en þar sem aðeins er stuðst við hluta þeirra
grundvallaratriða sem IPS byggir á (Bond
G.R, Drake R.E og Becker, D.R, 2012).
Hér á eftir verður gerð nánari grein fyrir því
hvað felst í þessum átta grundvallaratriðum.
Áhugahvöt hefur einna best forspárgildi
um hver árangur verður af starfsendur-
hæfingu og því er öllum sem hafa áhuga
á því að vinna boðinn stuðningur í IPS.
Víða í starfsendurhæfingarþjónustu er fólk
sem er í neyslu eða hefur mikil einkenni
geðsjúkdóma útilokað frá þjónustu en svo
er ekki í IPS. Í IPS-þjónustu er ekki dregið
úr væntingum varðandi atvinnuþátttöku
vegna: geðgreininga, einkenna, vinnu-
sögu, neyslu, vitrænnar skerðingar,
lélegrar umhirðu, sakaskrár, minnis-
vanda eða þess að ekki hafi verið mætt í
viðtal. Svo lengi sem fólk lýsir yfir áhuga á
atvinnuþátttöku býðst því stuðningur eftir
hugmyndafræði IPS og ferlið sjálft leiðir í
ljós hvort starfsendurhæfing beri árangur
(Swanson, S.J. og Becker, D.R., 2011).
Margir fagaðilar sem hafa reynslu af IPS
hafa nefnt að þeirra trú á því hverjir muni
ekki komast í vinnu hafi reynst hafa lítið
forspárgildi, þ.e. að margir sem þeir telji
að muni ekki komast í vinnu nái árangri
og fari aftur á vinnumarkað með réttum
stuðningi.
Samþætting geðheilbrigðisþjónustu
og atvinnutengds stuðnings.
Mikil áhersla er lögð á að samtvinna
geðheilbrigðisþjónustu og atvinnutengdan
stuðning. Allir sem koma að málum
einstaklings verða að vinna sem eitt teymi.
Atvinnusérfræðingar eru hluti af klíníska
teyminu og samskipti á milli teymisaðila
eru regluleg. Því vita atvinnusérfræðingar
og ráðgjafar í starfsendurhæfingu af
breytingum á meðferð einstaklingsins og
eins veit klíníska teymið af þeim skrefum
sem verið er að taka í átt að atvinnu.
Ákvarðanir teymisins t.d. varðandi
meðferð, stuðning við upphaf vinnu
o.s.frv. eru lagðar fyrir einstaklinginn,