Ársrit um starfsendurhæfingu - 2013, Síða 58

58 www.virk.is
UPPLÝSINGAR
ST
A
RF
SE
N
D
U
RH
Æ
FI
N
G
Í
A
LÞ
JÓ
Ð
LE
G
U
S
A
M
H
EN
G
I
niðurstaða eftir veikindafjarvist, en oft
er ekki spurt nægilega vel um það eða
reiknað með því við greiningu og birtingu
niðurstaða. Þar eð framkvæmd og lög
um hlutagreiðslur almannatrygginga og
framkvæmd þeirra er breytileg milli landa
er samanburður erfiður og því gæti reynst
nauðsynlegt að bæta eða samræma
gögn um veikindafjarvistir, allavega á
Norðurlöndum (Kausto o.fl. 2008). Til
að öðlast betri skilning á ETV-ferlinu þarf
greining á nokkrum langtímarannsóknum
og endurteknum atburðum að fara
fram (Pransky o.fl. 2005; Alexanderson
& Hensing 2004). Til að tryggja að
gagnasöfn séu fullnægjandi og til að lýsa
því hvernig ETV-ferli þróast er mikilvægt
að hafa aðgang að áreiðanlegum
gögnum. Hægt er að afla þeirra úr skrám
atvinnurekenda (t.d. í Hollandi og á
Englandi) eða frá opinberum aðilum (t.d.
á Norðurlöndunum). Vinnumálastofnunin
í Noregi heldur tæmandi skrá yfir greiðslur
til einstaklinga sem fá greitt samkvæmt
ólíkum bótaflokkum fyrir veikindafjarvistir
og örorku. Við vinnslu doktorsverkefnisins
höfðum við aðgang að opinberum
þjóðskrárgögnum varðandi eftirfylgd
einstaklinga í langtímaveikindaleyfi sem
höfðu tekið þátt í heildstæðu, atvinnu-
tengdu endurhæfingarprógrammi. Gögn
voru greind með notkun fjölstöðulíkana
(multistate models) til að reikna út líkur
á endurkomu til vinnu út frá hinum
breytilegu bótaflokkum sem einstaklingar
voru í yfir fjögurra ára tímabil.
Aðferð
Til rannsóknar voru 584 einstaklingar
(383 konur (66%) og 201 karl (34%),
meðalaldur 44 ár (staðalfrávik 9,3), á
aldursbilinu 22–66 ára) sem höfðu tekið
þátt í fjögurra vikna starfsendurhæfingu
í innlögn árið 2001. Allir þátttakendur
fengu ólíkar bótagreiðslur (meðaltími
9,3 mánuðir (staðalfrávik 3,4 mánuðir),
tímabil 0–61 mánuður) áður en þeir
komu á endurhæfingarstöðina og höfðu
geðræna (47%) eða stoðkerfistengda
(46%) sjúkdómsgreiningu. 7% höfðu
aðrar greiningar. 25% höfðu verið á bótum
lengur en 12 mánuði. Flestir þátttakendur
(71%) voru í fullu veikindaleyfi þegar
rannsóknin hófst.
Þverfagleg starfsendurhæfing
Einstaklingar tóku þátt í fjögurra vikna
þverfaglegu prógrammi í starfsendur-
hæfingu. Það samanstóð af íhlutun fyrir
bæði einstaklinga og hópa sem inni-
hélt líkamsrækt, fræðslu og hugræna
atferlismeðferð. Tilgangur prógrammsins
var að auka virkni og getu einstaklinganna,
bæði andlega og líkamlega, auka
starfsgetu þeirra og auka líkur á að
einstaklingar í langtímaveikindaleyfi færu
aftur út á vinnumarkað. Áður en endur-
hæfingunni lauk var þróuð ítarleg ETV-
áætlun í samvinnu einstaklinganna og
þverfaglega teymisins. Í áætluninni var
gert ráð fyrir hugsanlegri þátttöku margra
hagsmunaaðila utan endurhæfingar-
stöðvarinnar, svo sem ýmiskonar heil-
brigðisstarfsmanna, starfsfólks vinnu-
staðarins og vinnumálastofnunarinnar á
staðnum.
Mælingar
Lýðfræðilegar upplýsingar, svo sem um
kyn, aldur og sjúkdómsgreiningu auk
upplýsinga um lengd veikindafjarveru og
mismunandi bótagreiðslur á tilteknum
tímabilum áður en einstaklingurinn tók
þátt í endurhæfingunni, voru fengnar
úr sjúkraskrá viðkomandi. Þessar upp-
lýsingar voru sameinaðar gögnum frá
norsku vinnumálastofnuninni (NAV, Nye
arbeids- og velferdsetaten). Greiðslur til
einstaklinga úr mismunandi bótaflokkum
byggja á þessari skrá og eru upplýsingar-
nar því taldar tæmandi. Skrárnar inni-
héldu gögn um allar bætur sérhvers
einstaklings, ásamt dagsetningum
upphafs og loka bótagreiðslna. Þar eð
í skráninguna vantar gögn um hvort
einstaklingur er raunverulega í vinnu eða
ekki, var „vinna“ skilgreind sem sá tími
sem viðkomandi fékk engar bætur.
Norska sjúkrabótakerfið
Í Noregi á fólk á vinnumarkaðsaldri,
þ.e. 16–67 ára, rétt á sjúkrabótum frá
NAV, hafi það verið í launuðu starfi
síðustu fjórar vikurnar fyrir veikindi.
Sjúkrabæturnar taka til 100% tekjutaps
frá fyrsta degi skráðra veikinda í allt að
eitt ár. Atvinnurekandinn greiðir fyrstu 16
dagana en svo tekur NAV við. Ekki var
reiknað með veikindabótagreiðslum frá
atvinnurekanda í þessum greiningum.
Sé veikindaskráður starfsmaður ekki
kominn aftur í vinnu að einu ári liðnu
getur hann fengið endurhæfingarlífeyri
sem nemur um það bil 66% af launum.
Starfsendurhæfingarlífeyri geta þeir
fengið sem gætu haft gagn af starfs-
endurhæfingu til að komast aftur út á
vinnumarkað, svo sem vinnuþjálfun eða
endurmenntun á nýjum vettvangi. Til að
endurhæfingarbætur séu veittar þurfa að
vera til staðar nokkrar líkur á bata eftir
læknismeðferð. Ekki er hægt að segja
starfsmanni upp vegna veikindafjarvistar
og eru lög þar að lútandi sérstaklega ströng
á fyrstu tólf mánuðum veikindatímabils. Í
norska velferðarkerfinu er hægt að sinna
hlutastarfi og fá á sama tíma sjúkrabætur.
Algengast er að bótaþegar í hlutastörfum
séu að hluta í veikindaleyfi og að hluta á
sjúkrabótum. Veikindaleyfi að hluta getur
falið í sér 20–90% bætur, en hvað varðar
hlutfallslegan endurhæfingarlífeyri og
sjúkrabætur eru 50% lágmarkið. Lögum
um sjúkrabætur hefur verið breytt lítillega
í Noregi eftir það tímabil sem miðað var
við í þessari rannsókn (2001–2005), en
þær breytingar snúa fyrst og fremst að
framkvæmd, mælingum og stjórnun og
helst bótaréttur einstaklinga því óbreyttur
að mestu.
Tölfræðileg úrvinnsla
Opinberu gögnin innihéldu aðskildar
gagnaskrár vegna veikindafjarvista,
læknisfræðilegrar endurhæfingar, starfs-
endurhæfingar, tímabundinna örorku-
greiðslna og varanlegra örorkugreiðslna.
Þessar skrár voru sameinaðar í eina,
heildræna skrá. Ítarleg, tölfræðileg greining
fyrir líkan af mismunandi bótagreiðslum
var notuð til að reikna út líkindi á
umskiptum milli mismunandi aðstæðna,
þ.e. milli mismunandi bótaflokka og/eða
starfshlutfalls. Líkindareikningurinn var
byggður á misleitum Markov-keðjum,
sem reiknaðar voru út frá stikalausum
stigum umskipta samkvæmt Aalen og
Johansen (1978). Skilyrtar líkur umskipta
sýna líkurnar á því að lenda í einhverjum
af átta mismunandi flokkum aðstæðna
við eftirfylgni, háð því hvaða flokki
einstaklingurinn var í við upphaf. Óskilyrtu
líkurnar sýna líkur á að lenda í einhverjum
flokkanna við eftirfylgd, án tillits til þess hvar
einstaklingurinn var í upphafi, en þó með
tilliti til allra mögulegra leiða og breytinga