Ársrit um starfsendurhæfingu - 2017, Blaðsíða 5

VIRK
HANNES G. SIGURÐSSON formaður stjórnar VIRK
Pétursnefnd, Þorsteinsnefnd) unnið að
endurskoðun laga um almannatryggingar
í þessa veru en niðurstaðan er ávallt sú
sama, óbreytt ástand, m.a. vegna varð-
stöðu Öryrkjabandalags Íslands um hið
frumstæða og úrelta örorkumat og forystu-
og áhugaleysis stjórnvalda.
Upptaka starfsgetumats í stað örorku-
mats býður upp á allt aðra nálgun og
hugmyndafræði en gildandi örorkumats-
staðall sem einblínir á vangetu fólks og
færniskerðingu. Geta og möguleikar ein-
staklinga koma ekki nema að litlu leyti fram
í hefðbundinni læknisskoðun og viðtali eins
gert er nú við mat á örorku.
Andvaraleysi
stjórnmálamanna
Mikil fjölgun örorkulífeyrisþega og með-
fylgjandi byrði sem hvílir á lífeyrissjóðum,
ríkissjóði og vinnumarkaðnum hefur valdið
heildarsamtökum á vinnumarkaði miklum
áhyggjum og hvatt þá áfram til baráttu
fyrir nauðsynlegum kerfisbreytingum.
Það sama verður því miður ekki sagt um
stjórnmálamenn landsins sem veigra sér
við að taka á þessu erfiða máli sem ekki er
líklegt til að afla þeim fylgis hjá kjósendum.
Þegar allt kemur til alls hafa þeir vikið
þjóðhagslegum hagsmunum, hagsmunum
ríkisfjármála og vinnumarkaðar til hliðar
og valið léttu leiðina, að bregðast ekki við
vandanum og gera ekki neitt.
Hættum að tala um örorku
Eðlileg nálgun er að beina sjónum að
starfsgetu einstaklingsins og efla styrkleika
hans. Mikilvægt er að meta starfsgetu
einstaklings yfir ákveðið tímabil ekki aðeins
á einum tímapunkti. Samhliða þessu þarf að
tryggja einstaklingnum starfsendurhæfingu
sem tekur á líkamlegum, andlegum, félags-
legum og umhverfislegum þáttum með
þverfaglegri aðkomu ýmissa sérfræðinga
eftir aðstæðum og þörfum hvers og eins
líkt og gert er hjá VIRK. Ferlið getur tekur
talsverðan tíma, staðan er greind og metin
jafnt og þétt og einstaklingurinn aðstoðaður
við að takast á við hindranir sínar ásamt því
að vinna með og efla styrkleika. Slíkur ferill
er forsenda þess að unnt sé að meta getu
einstaklinga til starfa á vinnumarkaði.
Mat á getu til starfa, en ekki vangetu,
krefst breytinga á matskerfi og matsferlum
en einnig breyttra viðhorfa og hugsunar í
samfélaginu. Liður í því væri t.d. að taka upp
nýtt bótahugtak í stað örorku, líkt og frændur
okkar Svíar hafa gert. Langtímaveikindi,
tímabundin óvinnufærni eða skert starfsgeta
eru dæmi um hugtök sem gætu mögulega
leyst örorkuhugtakið af hólmi.
Skýrari áform ríkisstjórnar um
umbætur en áður
Heildarsamtök vinnumarkaðarins og ríkis-
valdið tóku höndum saman um að tryggja
öllum starfsendurhæfingu og stuðla að
aukinni virkni vinnumarkaðarins með
undirritun samkomulags á vormánuðum
2015. Aðilar samkomulagsins, fjármála-
ráðherra, félagsmálaráðherra og VIRK,
lýstu af því tilefni yfir nauðsyn þess að taka
upp starfsgetumat í stað örorkumats innan
almannatryggingakerfisins. Það leiddi þó
ekki til þess að þáverandi ríkisstjórnarflokkar
leiddu málið til lykta.
Stefnuyfirlýsing nýrrar ríkisstjórnar um upp-
töku starfsgetumats og aðrar breytingar á
örorkulífeyriskerfinu vekur því hóflega bjart-
sýni í ljósi sögunnar. Það styrkir þó þau áform
sem fram koma í yfirlýsingunni að ráðherra
málaflokksins er gjörkunnugur starfsemi
VIRK og þeim vanda sem við er að etja.
Ekki þarf fleiri skýrslur heldur
ákvarðanir
VIRK nær miklum árangri í starfsendur-
hæfingarþjónustu samkvæmt öllum til-
tækum mælikvörðum. En fyrir liggur að
árangursrík starfsendurhæfing ein og sér
dugar ekki til. Það þarf ekki fleiri nefndir til að
greina vandann og gera tillögur. Greiningin
og tillögurnar liggja fyrir og komið að töku
ákvarðana. Þær ákvarðanir felast í að gera
breytingar á 18. kafla almannatryggingalaga
um örorkulífeyri og fella brott hið
óskilgreinda hugtak 75% örorku og tilvísun
til örorkustaðals og reglugerðar um hann. Í
staðinn komi umfjöllun um skerta starfsgetu
og tekjuöflunarhæfi og reglugerð um
starfsgetumat. Breytingar í þessa veru eru
forsenda þess árangurs sem aðstandendur
VIRK vænta og er öllum til hagsbóta.
Ljúka þarf endurskoðun laga
um almannatryggingar
Árið 2007 lagði stjórnskipuð nefnd
(Bollanefnd), skipuð fulltrúum stjórnvalda,
aðila vinnumarkaðar, lífeyrissjóða og
Öryrkjabandalagsins, til að lögum um
VIRK nær miklum
árangri í starfs-
endurhæfingarþjónustu
samkvæmt öllum tiltækum
mælikvörðum. En fyrir
liggur að árangursrík
starfsendurhæfing ein
og sér dugar ekki til.
Það þarf ekki fleiri
nefndir til að greina
vandann og gera
tillögur.“
almannatryggingar yrði breytt og örorku-
matið lagt af. Nefndin var skipuð af því
tilefni að örorkubyrði lífeyrissjóða hafði
aukist mikið sem óhjákvæmilega dregur
úr getu þeirra til að greiða ellilífeyri. Að
mati nefndarinnar hindraði gildandi
örorkumatskerfi endurhæfingu og taldi
hún að úrskurðaraðilar væru undir
miklum þrýstingi að úrskurða svokallaða
75% örorku vegna mikilla fjárhagslegra
hagsmuna þeirra sem sækja um
örorkulífeyri. Lagði nefndin til að bótakerfið
yrði endurskoðað þannig að byggt yrði á
getu einstaklinga til að afla sér tekna og
að bætur yrðu að jafnaði háðar skilyrðum
um atvinnuleit og endurhæfingu.
Þróun undanfarins áratugar hefur enn
frekar undirstrikað nauðsyn þess taka upp
starfsgetumat í stað örorkumats. Árum saman
hafa stjórnskipaðar nefndir (Árnanefnd,
5virk.is