Ársrit um starfsendurhæfingu - 2017, Blaðsíða 49

AÐSEND GREIN
Tvö módel í
starfsendurhæfingu
Geðlæknisfræðin hafa breyst gríðarlega
mikið frá lokum seinni heimstyrjaldarinnar.
Stóru sjúkrahúsin hafa lokað og áherslur
hafa færst yfir í það að tryggja að sjúklingar
fái meðhöndlun í samfélaginu og þeim
hjálpað að verða fullgildir meðlimir í
því. Þessi tilfærsla inn í samfélagið var
samhliða uppbyggingu á vandaðri endur-
hæfingarstarfsemi sem hafði þann tilgang
að hjálpa sjúklingum að aðlagast. Þessi
nálgun var skipulögð, stigvaxandi og byggði
á nákvæmu mati á sérstökum skerðingum
og hindrunum hvers sjúklings fyrir sig.
Þó nálgunin væri aðdáunarverð á margan
hátt þá mistókst henni ítrekað að ná þeim
árangri að koma fólki í starf á almennum
vinnumarkaði.
Í kring um 1970 var önnur róttæk aðferð
„atvinna með stuðningi“ reynd sem varð
til út frá þjónustu við einstaklinga með
námsörðugleika. Í stað þess að reyna
að draga úr áhrifum greindra skerðinga
þá voru þær einfaldlega viðurkenndar
sem viðvarandi og leitað var eftir starfi
sem einstaklingurinn gæti fengið og ráðið
við, þrátt fyrir skerðingarnar. Individual
Placement and Support (IPS), eða
einstaklingsmiðaður stuðningur til starfs,
hefur þróast sem ein tegund af atvinnu
með stuðningi sem er sérstaklega hönnuð
fyrir einstaklinga með geðræn vandamál.
Það sem einkenndi IPS þjónustuna voru
atvinnuráðgjafar sem voru með fastan
fjölda eða 25 einstaklinga í sinni þjónustu
sem þeir reyndu að finna störf fyrir án þess
að á undan færi yfirgripsmikil greiningar-
vinna eða þjálfun – það sem kallað var
„skjót atvinnuleit“. Þeir tengdust klínískum
geðteymum en báru ekki beina ábyrgð á
geðrænni meðferð einstaklingsins – það
var hlutverk geðteymisins. Þeirra hlutverk
var að finna starf fyrir einstaklinginn.
Þeir skuldbundu sig til að taka að sér
alla þá sem lýstu áhuga á að fara að
vinnu, án þess að reiða sig alfarið á
mat klíníska geðteymisins um hæfni
þeirra til þess. Þegar einstaklingarnir
voru komnir í vinnu þá studdu þeir þá
og oft einnig vinnuveitandann. Margir
atvinnuráðgjafanna leituðu eftir áhuga-
sömum vinnuveitendum til samstarfs og
ræktuðu tengsl við þá. Í tímanns rás þróaðist
IPS í staðlaða aðferðafræði með 8 leiðandi
meginreglur sem sjá má í textaboxinu og
sérstakan tryggðarskala (fidelity scales) sem
var þróaður til að meta starfsemi teymanna.
IPS rannsóknir
Niðurstöður frá IPS rannsóknum eru
eftirtektarverðar og stöðugar. Núna eru til
yfir 15 hágæða slembdar samanburðar-
rannsóknir (RTC) og fjölmargar aðrar
rannsóknir sem greina frá áhrifum
aðferðarinnar (Bond, Drake og Becker
2012; Modini, Tan, Brinchmann, Wang,
Killackey, Glozier o.fl. 2016). Allar sýna þær
að hún er betri en skipulögð endurhæfing
þegar horft er til þess sérstaka markmiðs
að finna starf á almennum vinnumarkaði.
Flestar af fyrstu rannsóknunum voru gerðar
í Bandaríkjunum þar sem vinnulöggjöfin
og velferðarkerfið er mjög frábrugðið
því sem gerist í Evrópu þannig að það
kallaði á nauðsyn þess að gera slembna
samanburðarrannsókn (RTC) í Evrópu.
Þátttakendur í þeirri rannsókn, EQOLISE,
voru 300 sjúklingar með geðklofa frá sex
mismunandi Evrópu löndum með mjög ólík
hagkerfi og velferðarkerfi (Þýskaland, Ítalía,
Holland, England, Búlgaría, Sviss) (Burns,
Catty, Becker, Drake, Fioritti, Knapp o.fl.
2007). Niðurstöður hennar staðfestu
niðurstöðurnar frá Bandaríkjunum að
IPS væri nær tvisvar sinnum áhrifaríkari
en aðrar aðferðir í starfsendurhæfingu.
Það hefur verið hefð í slembdnum IPS
samanburðarrannsóknum að fylgja þeim
eftir í 18 mánuði með mati við upphaf
rannsóknar, eftir 9 mánuði og 18 mánuði.
EQOLISE rannsóknin var ekkert frábrugðin
því og notaði sömu matsaðferðir.
Þegar við skoðum gögnin frá EQOLISE
nánar kemur í ljós áhugavert atriði. Af þeim
85 sjúklingum sem fengu vinnu þá höfðu
nánast allir þeirra fengið atvinnu þegar 9
mánaða matið var framkvæmt. Það virtist
vera að ef þú varst ekki búin að fá vinnu
þá, þá var það ólíklegt að áframhaldandi
stuðningur myndi breyta því. Þetta voru
mikilvægar upplýsingar. IPS er mjög
aðlaðandi möguleiki fyrir stefnumótendur
vegna þess hve einföld hún er (ekki mikill
upphafskostnaður) og hefur verið sú aðferð
sem mælt er með í mörgum löndum og
landsvæðum. Það að hver ráðgjafi sé ein-
ungis með 25 einstaklinga í þjónustu hverju
sinni og að ekki sé hægt að útskrifa þá gerir
þessa aðferð hins vegar dýra í framkvæmd.
Myndi það draga úr árangri IPS að
takmarka þann tíma sem einstaklingum er
fylgt eftir – að yfirgefa stefnuna um engar
útskriftir? Við ákváðum að skoða þetta og
framkvæma rannsókn á tímatakmörkuðu
IPS (IPS-LITE).
DR. TOM BURNS heiðursprófessor í samfélagsgeðlækningum við University of Oxford
TVÖ MÓDEL Í STARFSENDURHÆFINGU
a) störf á almennum vinnumarkaði
b) engin útilokunarskilyrði
c) skjót atvinnuleit
d) samhæfð þjónusta með geðheilbrigðisteymum
e) athygli beint að óskum einstaklingsins um störf
f) ótímabundinn stuðningur
g) ráðgjöf um bætur
h) markviss leita að störfum

IPS-LITE tekur á báðum þessum vandamálum með beinum hætti.
Hún viðheldur fjölda nýrra tilvísana og lækkar þar með kostnað á
einingu. Hún tryggir ennfremur þá stöðugu áskorun og ávinning sem allir
sem vinna með fólki þurfa á að halda til að viðhalda hvatningu í starfi.“
49virk.is