Ársrit um starfsendurhæfingu - 2017, Blaðsíða 11

VIRK
Samstarf við heilbrigðiskerfið
Ákvarðanir og viðhorf innan heilbrigðis-
kerfisins geta haft mikil áhrif á þróun á
örorku. Það skiptir t.d. máli að læknar og
annað heilbrigðisstarfsfólk sé meðvitað
um mikilvægi vinnu og virkni fyrir heilsu
og bata og að markmiðin um að hver
einstaklingur nái að hámarka starfsgetu sína
og möguleika á vinnumarkaði samrýmist
yfirleitt markmiðinu um að hámarka heilsu
einstaklingsins. Læknar gegna því hlutverki
hér á landi að gera læknisvottorð með
umsóknum um örorku hjá TR og gegna því
veigamiklu hlutverki í þessu ferli, ekki síst í
samræðu við sjúklinga sína um forsendur
örorkuumsóknar. Það er því mikilvægt
að þeir séu meðvitaðir um möguleika á
starfsendurhæfingu og fari varlega í að
meta og dæma einstaklinga af vinnumarkaði
vegna heilsubrests.
Auka þarf samstarf milli lækna, aðila
vinnumarkaðarins og VIRK hvað varðar
læknisvottorð, innihald þeirra, þýðingu
og hlutverk. Einnig þarf að auka samstarf
einstaklinga, lækna og atvinnurekenda í
lengri veikindaforföllum á vinnumarkaði.
Þetta er sú leið sem menn hafa farið í
ýmsum öðrum löndum þar sem unnið er að
því markvisst að draga úr veikindafjarvistum
á vinnumarkaði og örorku. Læknisvottorð
hér á landi innihalda oft takmarkaðar
upplýsingar um þýðingu heilsubrests fyrir
atvinnuþátttöku og horfur. Úr þessu þarf
að bæta. Sem dæmi um þýðingu þessa
má geta þess að í Svíþjóð náðist t.d.
talsverður árangur við að draga úr fjarvistum
á vinnumarkaði þegar settar voru skýrari
viðmið um innihald og lengd læknisvottorða.
Þjónusta heilbrigðiskerfis
Það er því miður nokkuð um það að
einstaklingar geti ekki tekið þátt í starfs-
endurhæfingu innan VIRK þar sem ekki hefur
átt sér stað frumendurhæfing og nauðsynleg
þjónusta innan heilbrigðiskerfisins. Þetta á
sérstaklega við þegar um er að ræða geðræna
sjúkdóma. Í kjölfar hrunsins var mikið skorið
niður í geðheilbrigðisþjónustu og skortur á
geðlæknum er enn mikill. Þetta er ákaflega
bagalegt þar sem talsverður hópur fólks hefur
ekki fengið nauðsynlega þjónustu til að geta
tekið þátt í starfsendurhæfingu og náð þar
árangri.
Eins eru of margir sem hafa ekki heimilis-
lækni og skortur á heimilislæknum veldur oft
miklum vanda í starfsendurhæfingu þar sem
þá liggja ekki fyrir nauðsynlegar upplýsingar
um heilsubrest viðkomandi einstaklings til
að starfsendurhæfing geti verið markviss og
árangursrík.
Breyttar aðstæður
fjölskyldunnar
Fyrir um 50 árum var algengt að mæður
ungra barna voru heimavinnandi og hugsuðu
bæði um börn og aðra innan fjölskyldunnar
sem þurftu á stuðningi að halda. Fyrir
um 30 árum voru þessar konur orðnar
ömmur, sumar útivinnandi en aðrar ennþá
heimavinnandi eða í hlutastörfum og gáfu
sér þá einnig talsverðan tíma til umönnunar
og aðstoðar við aðra fjölskyldumeðlimi.
Í dag eru flestar ungar mæður útivinnandi
að hluta eða öllu leyti og nútíma ömmur
hafa margar hverjar unnið úti öll sín
fullorðinsár þannig að stuðnings þeirra nýtur
ekki við á heimilum í sama mæli og áður
var. Þetta er eðlileg þróun en hún kallar
á að sá stuðningur sem áður var veittur
inni á heimilum sé veittur á annan hátt af
samfélaginu. Hún útheimtir einnig ákveðinn
sveigjanleika á vinnumarkaði þar sem
foreldrar þurfa að huga að þörfum barna
sinna við mismunandi aðstæður, sinna
þeim í veikindum og þegar erfiðleikar steðja
að. Þessi þróun kallar einnig á að dagvistun
sé vönduð og góð og standi öllum til boða,
að vel sé hugsað um þarfir barna innan
skólakerfisins.
Þessir þættir eru ekki alltaf fyrir hendi þó
vissulega hafi margt breyst til batnaðar
undanfarinn áratug. Skortur á stuðningi
við ungar barnafjölskyldur og eldra fólk
getur haft mikil áhrif á unga forelda á
vinnumarkaði.
Þó aðstæður breytist í samfélaginu þá
hverfur ekki frá okkur sú skylda og sú þörf
að sinna okkar nánustu – bæði börnum og
fullorðnum. Allar þessar kröfur geta haft áhrif
á heilsu ungra foreldra og geta einnig haft
þau áhrif að þeir sem glíma við heilsubrest
af einhverjum toga, sjái sér ekki fært að taka
þátt á vinnumarkaði.
Stuðningur við
framfærslu og
kerfislægar hindranir
Það er mikilvægt að bótakerfi örorkulífeyris
hvetji til þátttöku á vinnumarkaði og að
almennt sé það grundvallarsjónarmið við lýði
í samfélaginu að hver þegn beri ábyrgð á að
sjá fyrir sér með þátttöku á vinnumarkaði svo
fremi sem slík þátttaka er honum möguleg.
Sérhver einstaklingur þarf því að bera ábyrgð
á að leggja sig fram um að ná árangri og nýta
sér þá aðstoð sem honum stendur til boða til
að hámarka möguleika sína á vinnumarkaði.
Það er síðan velferðarkerfisins að sjá um
að aðstoða þá sem ekki hafa möguleika til
þátttöku þrátt fyrir aðstoð af ýmsum toga.
Laun og framfærsla
Það er ekki einfalt að byggja upp
framfærslukerfi sem tryggir einstaklingum
sem ekki geta tekið þátt á vinnumarkaði
viðunandi stuðning og hvetur jafnframt
þá sem geta til aukinnar þátttöku á
vinnumarkaði. Bent hefur verið á að ef
fjárhæð bóta er nálægt lægstu launum á
vinnumarkaði þá feli það í sér hvatningu til
inngöngu í kerfið fyrir þá sem verst standa
á vinnumarkaði og glíma við erfiðleika af
ýmsum toga. Þetta má til sanns vegar færa
en hins vegar þá stöndum við frammi fyrir því
að okkur mun sjálfsagt alltaf finnast lægstu
laun á vinnumarkaði vera lág í samanburði
við önnur kjör. Ef við ætlum síðan í okkar
velferðarsamfélagi að tryggja þegnum
sem hafa jafnvel aldrei átt möguleika til
neinnar þátttöku á vinnumarkaði - t.d.
vegna alvarlegra sjúkdóma eða meðfæddrar
fötlunar – viðunandi framfærslumöguleika
þá munu bætur vegna skertrar starfsgetu
varla geta orðið mikið lægri til lengdar en sem
lægstu launum nemur. Það er mikilvægt að
fjalla um þessi mál með öll þessi sjónarmið
í huga. Árangursrík og raunsæ nálgun í
málinu kann stundum að vera önnur en
sú sem snýr að grunnbótafjárhæðunum
sem slíkum enda hafa mjög fá lönd innan
OECD valið að fara þá leið að lækka
11virk.is