Bændablaðið - 19.09.2019, Blaðsíða 48

Bændablaðið | Fimmtudagur 19. desember 201948
SKÓGRÆKT&LANDGRÆÐSLA
Ber að neðan, aflimun trjáa
Að ganga um skóg þykir flestum
yndislegt. Maður endurhleður
batteríin í kyrrðinni og hreina
loftinu. Fátt toppar þó að ganga
um skóg og snyrta tré. Það er gott
fyrir sálartetrið okkar, er góð lík-
amsrækt og gerir gæfumuninn
fyrir skóginn. Að vera einn í
skóginum eða vera með hóp, það
er bæði gaman. Þetta er eitthvað
sem allir þyrftu að prófa. Það er
alltaf eitthvað hægt að möndla í
skóginum.
Í útgáfu Bændablaðsins frá 15.
mars 2019, á blaðsíðu 50, kom út
greinin „Toppnum náð“ sem fjallaði
um helstu atriði tvítoppaklippingar.
Þessi grein er sjálfstætt framhald af
henni og fjallar um uppkvistun trjáa.
Orðið „uppkvistun“
Til eru nokkur orð sem notuð eru
yfir að fjarlægja greinar af stofni
trés. Með orðinu „uppkvistun“ er
átt við greinahreinsun á lifandi tré.
„Afkvistun“ er þegar greinar eru
fjarlægðar af stofni trés sem hefur
þegar verið fellt, t.d. við grisjun eða
stormfall. Í báðum tilfellum er um
greinahreinsun að ræða, þó í mis­
munandi tilgangi.
Tilgangur
Það geta legið margar ástæður fyrir
að uppkvista tré. Í görðum er gjarnan
um fegrunaraðgerð að ræða eða bót
á aðgengi.
Þegar tré í nytjaskógi eru
uppkvistuð er venjulega verið að gera
góð tré betri og eftirsóknarverðari
söluafurð síðar meir. Með uppkvistun
verður álag viðarins jafnara og þar af
leiðandi sterkari sé verkið unnið af
kostgæfni. Uppkvistun er því hluti af
ræktunarferli úrvals timburs.
Timbrið
Allar tegundir trjáa má uppkvista og
gerir það öllum trjám gott. Greinar
geta verið harðar eins og á greni,
mjúkar eins og fura, stökkar eins og
lerki og allt þar á milli. Markaðurinn
ræður eftirspurn á nytjaviði en fram­
boð á innlendum viði er og verður
í höndum skógræktenda. Því fjöl­
breyttari sem skógarauðlindin er
þeim mun meira úrval er á mark­
aðnum. Vænta má að eftirspurn
eftir kvistlausu timbri eigi eftir að
aukast á næstu árum og áratugum
vegna vaxandi vitundar almennings
kostum tumburs.
Ekki á haustin
Það skal varast að uppkvista í skógum
á haustin, eða frá byrjun september
fram að kuldatíð vetrarins. Á því
tímabili eru skógarnir að leggjast
í dvala og geta illa varið sig fyrir
sveppagróum sem ennþá eru í loftinu
á þessum tíma og geta stundum farið
illa með trén, komist þau í bert sár.
Heppilegast er að klippa að vetri
því þá eru greinar meðfærilegastar.
Á sumrin er það í lagi trjánna vegna
en það getur verið erfiðara að meta
form trjánna þegar skógurinn er í
skrúða.
Á vorin er mikil vatnsupptaka
í trjánum og sár eiga það til að
„blæða“ mikið á þeim tíma. Það
getur skemmt viðinn. Auk þess eru
fiðraðir vinir okkar óhressir með
langvarandi heimsóknir á vorin.
Undirbúningur
Þegar snyrta á tré er best að hafa
meðferðis viðeigandi verkfæri,
vinnuföt, vinnuhanska, skyndi­
hjálparbúnað og öryggisgleraugu.
Viðeigandi verkfæri eru greinasagir
sem passa vel í hönd, ýmist með
stuttu skafti eða löngu. Greinaklippur
geta einnig komið að gagni.
Keðjusagir, rafmagns eða
bensín, eru ekki æskileg verkfæri
því yfirleitt er ekki verið er saga
sverari greinar en puttaþykkt og
hættan á skemmdum á berki eftir slík
verkfæri er meir en með handsög,
þar sem auðveldara er að hafa
stjórn á handsög en keðjusög. Það
er góður siður að þrífa verkfærin vel
og sótthreinsa ef ætlunin er að fara
á milli landshluta eða skógarreita
með verkfærin.
Sárið á trénu
Þegar grein er söguð eða klippt af
stofni trés skal alltaf hafa sem og
hreinastan skurð og skiptir þá miklu
máli að verfærin séu beitt. Gæta þarf
að særa ekki nærliggjandi greinar.
Það er mismunandi milli trjátegunda
hvað má klippa nærri stofni en í
flestum tilvikum má hafa tvennt að
leiðarljósi: að klippa sem næst stofni
og að skilja eftir sem minnst yfirborð
á sárinu.
Furugreinar
Við skilin, þar sem grein furu gengur
í stofninn, má smá „krumpu“ og er
hún greinlegri eftir því sem greinin
er sverari. Þetta nefnist „greinarháls“
eða „hulsa“ og þar eru mikilvæg
varnarhormón fyrir tréð. Þegar grein
er söguð á furu skal komast hjá því
að særa greinarhálsinn, heldur saga
alveg upp að henni.
Varfærni er besta færnin
Tré sem brotnar í stormi brotnar þar
sem það er veikast fyrir, eins og við
tvístofn. Eitt viðmið er að uppkvista
ekki mikið hærra en nemur hálfri
hæð trésins. Tré, sem hafa fíngerða
krónu og fella barr eða lauf, (t.d.
lerki og birki) þola hærri uppkvistun
en sígræn tré og krónumikil (fura
og greni). Við þau tré getur jafnvel
verið varasamt að afgreina hærra en
þriðjung neðan af trénu. Tré í skógi
veitir skjól fyrir hvert annað. Eftir
því sem skógurinn er þéttari minnkar
notagildi greina neðst á trjánum og
með tímanum drepast þær og eru
engum til gagns.
Gæðaviður
Þegar ætlunin er að rækta gæðavið
er gott viðmið að uppkvista þegar
stofn trésins er um það bil 5­7 cm í
þvermál í brjósthæð (ÞBH) og þá eru
trén venjulega 3­5 metra há.
Það hefur lítið upp á sig að
eiga við tré lægri en mannhæð.
Þegar greinar eru sagaðar af tré
sem er mikið sverara en 7 cm ÞBH
þá eru greinarnar gjarnan orðnar
sverari en fingur og skapar það
mögulega skemmd í viðinn og eykur
sýkingarhættu. Ef það er gert þarf
lagni við þegar um sverar greinar
er að ræða. T.d. er gott að saga rauf
undir greininni fyrst og svo saga
afganginn ofanfrá.
Ef um mjög svera grein er að ræða
er árangursríkast að saga greinina
svolítið frá stofni með fyrrgreindri
tækni til að létta á greininni svo að
hún rífi ekki börkinn niður eftir
trénu. Eftir á má saga stubbinn af
stofninum.
Eftir að tré hefur náð yfir 12 cm
ÞBHgagnast uppkvistunin lítið við
að búa til gæðavið því sárin stækka
eftir því sem greinarnar gildna og
það tekur lengri tíma fyrir tréð að
loka sárunum og hlutfall gæðaviðar
verður lítið.
Alls ekki má notast við barefli og
berja greinar af trjám. Við þannig
athafnir brotna greinar ekki alltaf
alveg af, greinar geta rifið börkinn
niður eftir stofninum og slæmar
holur geta opnast inn í stofninn. Ef
ætlunin er að nota axir þarf mikla
lagni við og vert að benda á að eitt
rangt högg getur bæði skaðað tré og
mann. Eftir að grein er klippt eða
– Uppkvistun og heilbrigður skógur
Í skógi þar sem vaxa saman tvær kynslóðir skóga eða tvær ólíkar tegundir er æskilegt að greinahreinsa stóru trén svo trén í skógarbotninum hljóti ekki
skaða af greinum þeirra. Mynd / Hlynur Gauti Sigurðsson
Hér eru dæmigerðar hulsur á
furugrein. Best er að saga greinina
við hulsuna en ekki slétt við stofninn.
Mynd / Hlynur Gauti Sigurðsson
Á þessari mynd má sjá merki um
bæði góð og slæm vinnubrögð.
Getur þú greint á milli? Mynd / HGS
Beit og skógrækt fer vel saman,
sérstaklega í uppkvistuðum skógi.
Mynd / Hlynur Gauti Sigurðsson
Með uppkvistun má komast hjá
niðurrifi vegna íss.
Mynd / Kolbrún Guðmundsdóttir
Alltaf er von. Hér er mikið álag á
bolnum eftir að aukastofn var fjar-
lægður. Þetta er þó betra en að hafa
tvo stofna, eða fleiri. Mikilvægt er að
fjarlægja aukastofna af trjám þegar
þau eru ung. Mynd / HGS
Jaðra má, ekki snyrta, en ekki of
mikið því vindur og snjór á annars
greiða leið í skóginn. Mynd / HGS
Ágætt er að uppkvista tré sem er
komið í rúmlega mannhæð.
Mynd / HGS
Fura kvistuð upp í 1/3 af hæðinni.
Mynd / HGS