Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.06.1996, Blaðsíða 48

Margrét Margeirsdóttir, deildarstjóri:
Aðdragandi að Greiningarstöðinni
Eins og kunnugt er voru lög um
aðstoð við þroskahefta
samþykkt á Alþingi þann 30.
maí árið 1979 og tóku gildi frá 1.
janúar 1980. Með gildistöku þesssara
laga var mörkuð ný stefna þar sem
markmiðið var að tryggja þroskaheft-
um jafnrétti á við aðra þegna þjóð-
félagsins og skapa þeim skilyrði til að
lifa sem eðlilegustu lífi í samfélaginu.
Segja má að nánast öll ákvæði í lögun-
um hafi verið nýmæli á þeim tíma og
áttu þau eftir að hafa mikil áhrif á
þróun mála varðandi þjónustu við
þroskahefta og fatlaða.
Meðal nýmæla sem komu fram í
lögunum voru t.d. ákvæði um
skammtímaheimili, leikfangasöfn,
skóladagheimili, sambýli og vemdaða
vinnustaði svo eitthvað sé nefnt og þá
var ennfremur í 10. gr. laganna ákvæði
um Greiningarstöð ríkisins og hlut-
verk hennar. Þau voru m.a. að annast
þjálfun starfsmanna sem vinna að
málefnum þroskaheftra o.fl. í laga-
greininni var einnig tekið fram hvaða
sérfræðingar skyldu starfa á Greining-
arstöðinni þar á meðal voru nefndir
læknar, sálfræðingar, félagsráðgjafar,
sjúkraþjálfar, þroskaþjálfar og fóstrur
o.fl. Þrátt fyrir að vísir að greiningar-
stöð væri fyrir hendi á þessum tíma
sem var Athugunar- og greiningar-
deild Öskjuhlíðarskóla í Kjarvalshúsi,
og heyrði undir menntamálaráðu-
neytið, var starfsemi af þessu tagi í
fyrsta sinn skilgreind og fest í lögum
með ákvæðinu í lögum um aðstoð við
þroskahefta.
✓
Igreinargerð með frumvarpi til laga
um aðstoð við þroskahefta 1979,
segir m.a. eftirfarandi um Greining-
arstöð ríkisins: “Nauðsynlegur þáttur
í velferðarmálum þroskaheftra er rétt
greining. Slík greining verður ekki
nema að undangenginni nákvæmri
rannsókn. Öryggi yrði miklu betur
tryggt heldur en nú er t.d. varðandi
ákvörðun um vistun. Byggist þetta
fyrst og fremst á því að ætlast er til að
Greiningarstöð ríkisins sé algerlega
sjálfstæð stofnun og engri annarri
stofnun háð sem slík. Er sjálfstæði
Margrét
Margeirsdóttir.
stofnunarinnar raunar lykillinn að
farsælu starfi til frambúðar". Þannig
var í upphafi mörkuð skýr og afdrátt-
arlaus stefna í lögunum um Greining-
arstöðina og undirstrikað mikilvægi
hennar.
Kaflinn um Greiningarstöðina
sem birtist í lögunum er saminn
af höfundi þessarar greinar, en
hugmyndina má að hluta til rekja til
námsferðar höfundar til Skotlands og
Bretlands árið 1976. í borginni Aber-
deen átti höfundur þess kost að skoða
þar nýlega greiningarstöð sem hafði
sérstaklega verið hönnuð og byggð
fyrir slíka starfsemi og ekkert til sparað
í þeim efnum. Þar fór fram alhliða
greining á fötluðum börnum og
meðferð, þjálfun, ráðgjöf til foreldra
og margt fleira. Stofnunin var rekin í
tengslum við háskóla og þjónaði hún
ennfremur sem kennslustofnun fyrir
stúdenta í læknisfræði og öðrum
greinum. Þessari hugmynd um svipaða
greiningarstöð hér á landi var komið á
framfæri í ræðu og riti og átti eftir að
hafa áhrif þó síðar yrði.
✓
Akvæðið um Greiningarstöðina
byggðist einnig á þeirri starf-
semi sem fór fram í Athugunar- og
greiningardeildinni í Kjarvalshúsi,
Sæbraut 1, Seltjamamesi og áður hef-
ur verið drepið á. Sú starfsemi hófst
formlega 1. september 1975 í tengsl-
um við skóla fyrir fötluð börn og var
skilgreind sem deild í Öskjuhlíð-
arskóla. Þar störfuðu sérfræðingar s.s.
læknar, sálfræðingar, fóstmr o.fl. sem
gerðu athuganir á fötluðum börnum á
forskólaaldri og mæltu fyrir um
meðferðaráætlanir. Þar var komið á fót
fyrsta leikfangasafninu og þangað kom
frá upphafi mikill fjöldi barna í
heimsóknir með foreldrum sínum sem
fengu ráð og leiðbeiningar um uppeldi
fatlaðra barna sinna. Þannig má segja
að Athugunar- og greiningardeildin í
Kjarvalshúsi hafi að nokkru verið
forveri Greiningar- og ráðgjafar-
stöðvar ríkisins eins og hún nefndist í
lögum um málefni fatlaða, sem tóku
gildi 1. janúar 1984 og leystu af hólmi
lög um aðstoð við þroskahefta.
✓
116. gr. þeirra laga er ítarlegur kafli
um skilgreiningu og hlutverk
Greiningar- og ráðgjafarstöðvar rík-
isins sem er mun víðtækara en í hlið-
stæðri grein í lögum um aðstoð við
þroskahefta. Astæðan fyrir nafnbreyt-
ingunni kom til af mikilli umræðu sem
átti sér stað á þessum tíma um hlutverk
og nauðsyn stofnunarinnar og framtíð
hennar. Þau sjónarmið voru uppi að
óþarft væri að byggja yfir starfsemina
eins og áformað var og starfrækja slíka
stofnun, betra væri að styðja við þær
stofnanir sem fyrir voru. Þessar
umræður og mismunandi skoðanir
leiddu til þess að sett var á laggirnar
sérstök nefnd á vegum félagsmála-
ráðuneytisins sem fékk það hlutverk
að móta tillögur um fyrirkomulag á
framtíðarskipan Greiningar- og ráð-
gjafarstöðvar ríkisins. Þær tillögur
bundu enda á þetta deilumál sem hafði
staðið um nokkurra ára skeið og ekki
verður frekar farið út í að rekja hér.
Greiningar- og ráðgjafarstöð
ríkisins tók formlega til starfa 1.
janúar 1986 samkvæmt lögum um
málefni fatlaðra undir yfirstjórn
félagsmálaráðuneytisins og yfirtók
starfsemi Athugunar- og greiningar-
deildar í Kjarvalshúsi. Stofnunin flutti
haustið 1988 í núverandi húsnæði að
Digranesvegi 5, í Kópavogi og hefur
skilað miklu og vönduðu starfi undir
yfirstjórn forstöðumannsins Stefáns
Hreiðarssonar læknis.
Margrét Margeirsdóttir.
Höfundur er formaður stjórnar
Greiningar- og ráðgjafarstöðvarinnar.
48