Fjölrit RALA - 10.05.1992, Síða 50

JARÐVEGSDEILD
þessum hafa verið tekin um 70 jarð-
vegssnið víðs vegar um land. Flest
þeirra hafa verið tekin á heiðum og
afréttarlöndum Austurlands og í
lágsveitum á Fljótsdalshéraði. Sniðin
voru mæld, teiknuð og árleg þykknun
milli þekktra, tímasettra öskulaga reikn-
uð. Ýmislegt athyglisvert hefur komið
í ljós við þessa vinnu. í fyrsta lagi hefur
orðið mjög mikil jarðvegsþykknun á
Norðaustur- og Austurlandi síðastlið-
in 115 ár, þ.e. fráþvíað Askjagaus árið
1875. Jarðvegur hefur ekki þykknað
meira í annan tíma frá ísaldarlokum.
Rétt er þó að hafa í huga að efsta lag
jarðvegs er ekki eins þjappað og þau
sem neðar eru. í öðru lagi eru á einstök-
um svæðum, eins og t.d. hjá Fossá á
Jökuldal, miklar breytingar á jarðvegs-
þykknun milli einstakra tímabila. Við
Fossá er árleg þykknun á tímabilinu H.
(fyrir 2800 árum) til landnáms 0,38 mm
á ári sem er mesta þykknun þar til kemur
að tímabilinu A 1875-1990. í þriðja
lagi virðist í fljótu bragði mega draga
þá ályktun af þessu sem hér hefur verið
sett fram að rof hafi verið á ýmsum
tímum eftir ísöld. Orsaka þess kann að
vera að leita m.a. í þremur stórhlaupum
í Jökulsá á Fjöllum á forsögulegum
tíma, kólnandi veðurfari, einkum á síð-
ari hluta 19. aldar, og Öskjugosi árið
1875.
Rofhraðamælingarnar sjálfar eru lang-
tímaverkefni en einn mælistaður á Mý-
vatnsöræfum, sem settur var upp 1989,
var mældur síðastliðið sumar. Rof þar
reyndist vera 82,4 sm að meðaltali
eftir rofjaðrinum, þ.e. 41,2 sm á ári.
Grétar Guðbergsson
Kortlagning jarðvegseyðingar
Á árinu 1991 hófust rannsóknir á
jarðvegseyðingu er m.a. miða að
kortlagningu hennar í samvinnu við
Landgræðslu ríkisins. Ætlunin er að
afla haldgóðra upplýsinga um út-
breiðslu og eðli jarðvegseyðingar í
landinu sem síðan má nota við skipu-
lag landgræðslustarfs og verndunjarð-
vegs. Stefnt er að því að kortlagningin
verði fyrst og fremst í höndum Land-
2. myncL. Gerð rofkorta. Innrauðar myndir (IR), gervitunglamyndir (Landsat)
og fleiri gögn eru notuð ásamt vettvangsvinnu og unnið úr þeim í GIS kerfi.
græðslunnar en þróun og fagleg ábyrgð
hjá Rala. Þegar hefur verið hafist handa
um að móta aðferðir við kortlagning-
una og að afla tækjabúnaðar.
Jarðvegseyðing birtist í mörgum
myndum og unnið hefur verið að því
að flokka hinar ólíku rofmyndir lands-
ins og að móta rofkvarða fyrir hverja
rofmynd fyrir sig. Kvarðinn verður í
fimm stigum: engin eyðing, nokkur
eyðing, talsverð eyðing, mikil eyð-
ing og mjög mikil eyðing. Rannsóknir
hafa einkum farið fram á svæðum þar
sem eyðing er mikil eins og á Norð-
austurlandi.
I framhaldi af rannsóknunum á Norð-
austurlandi var hafist handa við að
gera tilraunakort af jarðvegseyðingu.
Þessi kort eru gerð með aðstoð tölvu-
búnaðar (GIS) þar sem gögn um jarð-
vegseyðingu, gróður og aðra lands-
lagsþætti eru lögð ofan á gervihnatta-
mynd af viðkomandi svæði. Flæðirit
er sýnir hugsanlegan feril við gerð
korta af jarðvegseyðingu er sýnt á 2.
mynd. Vonast er til að skipuleggja
megi landgræðslustarf framtíðarinnar
á slíkum grunni ásamt skráningu land-
græðsluaðgerða.
Ólafur Arnalds
Rannsóknir á eyðingu
Unnið var að rannsóknum á eðlis- og
efnaeiginleikum jarðvegsins sem hafa
áhrif á jarðvegseyðinguna. Áhersla er
lögð á þær rofmyndir sem minnst hafa
verið rannsakaðar hingað til.
Frost og þíða móta umhverfi landsins í
miklum mæli og ekki síst jarðveginn
sem rneðal annars skríður hægt og
sígandi undan halla af þessum sökum.
Ferlið hefur verið nefnt jarðskrið eða
jarðsil og á drjúgan þátt íjarðvegseyð-
ingu í landinu en hefur lítið verið
rannsakað. Á árinu 1991 hófust rann-
sóknir á jarðskriði víða um land með
styrk frá Vísindasjóði. Önnur algeng
rofmynd, sem lítið hefur verið rann-
sökuð, eru svonefndir áfoksgeirar.
Áfoksgeirar á Norðausturlandi voru
kannaðir á árinu, m.a. hvaðan áfoks-
efnin bárust ásamt eðli sandburðarins.
Föstum mælipunktum til mælinga á
rofhraða var komið upp víða um land
árin 1988 og 1989. Allmargir þessara
punkta voru mældir aftur 1991 og kom
í ljós að mikið rof hefur átt sér stað á
Norðausturlandi á þessum tíma.
Ólafur Arnalds
48