Fjölrit RALA - 10.05.1992, Qupperneq 58

TÖLFRÆÐIDEILD
talið á Islandi, bregst hann. Stofnarnir
Korpa og Engmo eru í röð hinna norð-
lægustu en að undanskildum nyrstu
héruðunum eru aðrir stofnar uppskeru-
meiri, t.d. hinn nýlegi sænski stofn Saga.
A 2. mynd sést uppskera vallarfoxgrass
og mismunur þessara stofna í tilraunum
á íslandi, í suðurhluta Norður-Sví-
þjóðar (S3) og í norðurhluta og há-
lendari héruðum Suður- og Mið-Sví-
þjóðar (S2). Tiltölulega fáir stofnar eru
prófaðir við mjög ólík skilyrði, t.d.
eru norðlægustu stofnarnir ekki próf-
aðirí suðurhéruðum Noregs, Svíþjóð-
ar og Finlands og suðlægir stofnar í
fáum tilraunum á Islandi.
Hólmgeir Björnsson
Aðferð sennilegustu
frávika (REML)
Aðferð sennilegustu gilda (maximum
likelihood) er oft beitt við útleiðslu á
tölfræðilegum aðferðum. Oft fást þó
bjagaðir metlar með þessari aðferð.
Meðal aðferða, sem hafa náð mikilli
útbreiðslu, er aðferð sennilegustu frá-
vika (residual maximum likelihood) við
mat á dreifni og dreifniliðum og jafn-
framt við mat á hrifum tilraunaliða og
aðhvarfi í gögnum með samsettum
hendingar- eða skekkjuliðum, t.d. í
tilraunum með ófullkomnum blokkum
og í rannsóknum á afkvæmahópum bú-
fjár.
Forrit til uppgjörs með aðferð senni-
legustu frávika hefur verið til á Rala í
allmörg ár. Haustið 1991 fékk stofnun-
in nýja útgáfu af forritinu Genstat þar
sem aðferðina er að finna. Uppgjör
með aðferð sennilegustu frávika í
Genstat gefur ýmist sambærilegar eða
betri niðurstöður en fást með forriti
Harveys sem hefur verið mikið notað
í búfjártilraunum. Tilraunir með ófull-
komnum blokkum hafa lítið verið not-
aðar vegna þess hve fyrirhafnarsamt er
að gera þær upp. I þeim er tilraunalið-
um skipað í blokkir með færri reitum
en nemur fjölda liða. Ekki fæst því
samanburður milli allra liða innan
hverrar blokkar og einfalt meðaltal er
ekki besta mat nema blokkamunur sé
enginn umfram þann sem skýrist af
tilraunaskekkju innanblokka. Liði, sem
ekki eru í sömu blokk, er unnt að bera
saman óbeint með því að nýta saman-
burð við aðra liði, en einnig má nýta
beint samanburð milli blokka ef blokka-
munur er ekki mjög mikill. Er það t.d.
gert með aðferð sennilegustu frávika
og með henni má nýta samanburð,
bæði innan og milli blokka, jafnvel
þótt einhver hluti tilraunarinnar hafi
misfarist.
I stærstu tilraununum með samanburð
á kynbótaefniviði af byggi árin 1988-
1991 var hverri endurtekningu skipt í
nokkrar smáblokkir. Ekki var að jafn-
aði unnt að hafa fullkomið jafnvægi í
skiptingu í blokkir. Verður það til þess
að hin ýmsu pör stofna eru borin saman
með mismunandi nákvæmni en ekki
munar svo miklu að það geti talist
verulegur galli. Sá hagur, sem er að
smáblokkum umfram tilraun með full-
komnum blokkum, er settur fram sem
afköst í prósentum. Eru þau metin sem
öfugt hlutfall milli dreifninnar á skekkju
samkvæmt þessum tveim aðferðum.
Ef afköstin eru um 100% (eða minni) er
rétt að halda sig við að gera tilraunina
upp sem tilraun með fullkomnum
blokkum. Séu afköstin t.d. 133,3% hef-
ur þessi högun reita hins vegar skilað
jafnmiklum árangri til að auka ná-
kvæmni niðurstöðunnar og ef tilraun-
in hefði verið stækkuð úr þrem í fjórar
endurtekningar en með mun minni til-
kostnaði. A Voðmúlastöðum lækkar
staðalskekkja mismunar meðaltala
árið 1990 við það úr 2,06 í 1,79. í 1.
töflu sjást afköst tilrauna með
ófullkomnum blokkum borið saman
við uppgjör með fullkomnum blokk-
um. I tilraununum voru þrjár endur-
tekningar og einskorðast matið við
uppgjör á uppskeru korns, hkg/ha. Af-
köst tilraunanna hafa aukist í fjórum
tilfellum af átta með skipun stofna í
ófullkomnar blokkir. Þessi högun veitir
því verulega tryggingu fyrir að tilraun-
ir skili árangri ef hætta er á að tilrauna-
land sé ójafnt. Á Geitasandi er þurrkur
helsta ástæða mikils breytileika og árið
1991 má tilraunin teljast stórskemmd
af þurrki og því var til lítils unnið þótt
afköstin hafi verið áttfölduð!
Hólmgeir Björnsson
Ár Fjöldi Fjöldi Meðalupp- Staðalsk. Afköst
stofna reita skera mismunar, %
í blokk viðmiðunar- fullkomnar
stofna blokkir
Geitasandur
1988 36 6 20,8 2,21 90
1989 27 4-5 12,4 1,47 140
1990 36 6 18,5 3,01 153
1991 15 5 9,8 5,12 818
Voðmúlastaðir
1988 36 6 21,0 2,31 90
1989 32 5-6 11,5 0,78 96
1990 36 6 21,5 2,06 132
1991 18 4-5 45,9 2,62 89
1. tafla. Tilraunir með samanburð á stojnum af byggi á Geitasandi og
Voðmúlastöðum 1988-1991.

56