Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1980, Blaðsíða 10

8 ÍSLENZKAR LANDBÚNAÐARRANNSÓKNIR
með einhliða eða tiltölulega lítt breytilegu
gróðurfari, eins og á gresjum Norður- og
Suður-Ameríku, eða gróðurlenda há-
lendis- og heimskautafreðmýra, þar sem
gróðurfélög eru oft samfléttuð og lítt að-
greinanleg á tiltölulega litlum svæðum.
Misjafnar kröfur eru gerðar varðandi ná-
kvæmni, m. a. eftir víðáttu landsins,
þéttbýli, möguleikum til ræktunar og
aukinnar landnýtingar. Af þessum sökum
getur aðferð, sem hentar vel í einu landi,
reynzt ónothæf í öðru, og því verður að
breyta rannsóknaraðferðum og laga þær
að ríkjandi aðstæðum.
Augljóst er, að nauðsynleg forsenda
fyrir ákvörðun á beitarþoli lands er að
hafa sem bezta vitneskju um flatarmál
gróðurlendis og einstakra gróðurfélaga á
því landsvæði, sem verið er að kanna, og
þeirrar vitneskju verður ekki aflað nema
með kortagerð. Mælikvarði og nákvæmni
gróðurkorta fer þá m. a. eftir eðli gróður-
lenda, eins og áður er nefnt. Algengt er, að
gerðir séu uppdrættir af víðáttumiklum
einhliða svæðum í mælikvarða 1 : 100 000
— 250 000 og jafnvel enn minni. Hér á
landi hafa gróðurkortin verið í mæli-
kvarða 1 : 40 000 af hálendi og 1 : 20 000
og 1:10 000 í byggð. I sumum löndum
eru lítil svæði kortlögð og niðurstöðurnar
látnar nægja fyrir landið allt. Aðferðir og
nákvæmni við aðra þætti þeirra rann-
sókna, sem nauðsynlegir eru til ákvörð-
unar á beitarþoli, t. d. mælingar á
gróðurfari, uppskerumagni og næringar-
gildi gróðurs, eru einnig breytilegar eftir
aðstæðum og tilgangi.
Óháð aðferðum hefur ákvörðun á
beitarþoli náttúrlegra gróðurlenda ævin-
lega sama tilgang, - að koma í veg fyrir
ofbeit og á þann veg að viðhalda
gróðurfari, sem er í jafnvægi við ríkjandi
veðurfarsskilyrði. Par sem þetta jafnvægi
hefur raskazt, verður að miða beitina við
að koma því á að nýju, og getur það haft í
för með sér, að beita verður landið minna
en svarar til beitarþols, meðan á því
stendur. Ef ástand gróðurs er mjög slæmt,
getur jafnvel verið nauðsynlegt að friða
land með öllu um skeið til þess að hindra
frekari gróðurskemmdir, sem e. t. v. yrðu
óbætanlegar, og til að flýta fyrir upp-
byggingu gróðurlendanna að nýju.
Það gróðurjafnvægi, sem hér um ræðir,
er aðeins á svæðum, sem hafa verið hóf-
lega nýtt eða friðuð um langt skeið. Þegar
ástand gróðurfélags er metið, er gróðurfar
þess borið saman við gróðurfar sama
gróðurfélags, sem er í jafnvægi við sömu
eða svipuð skilyrði. Hér á landi er hins
vegar svo lítill hluti gróðurlendanna í
jafnvægi, að oft hefur reynzt erfitt að finna
svæði til samanburðar.
Astæðan til þess, að reynt er að viðhalda
gróðurjafnvægi eða ná því að nýju, þar
sem það hefur raskazt, er sú, að við slíkt
jafnvægi eru þær tegundir plantna ríkj-
andi í gróðurlendunum, sem bezt þrífast
við ráðandi gróðurskilyrði, og í þeim
hlutföllum, sem bezt hæfa við þessi
skilyrði. I þessu jafnvægi gefa gróðurfé-
lögin að öðru jöfnu mestu uppskeru, sem
hægt er að fá án ræktunar, og þá hafa þau
mest mótsöðuafl gegn slæmu eða versn-
andi árferði.
Aðferðir við ákvörðun á beitarþoli hér-
lendis eru sumpart sniðnar eftir erlendum
fyrirmyndum frá löndum, þar sem gróð-
urskilyrði eru líkust og á Islandi, en sum-
part er beitt aðferðum, sem teknar hafa
verið upp hér og ekki er vitað til, að eigi sér
fyrirmynd eða hliðstæður erlendis. Helztu
þættir beitarþolsrannsóknanna hér eru
eftirfarandi: