Íslenskar landbúnaðarrannsóknir - 01.09.1980, Síða 119

NÝTING ÚTHAGA — BEITARÞUNGI 11 7
uppskerurýrnunar og minnkandi frjósemi
jarðvegs.
Ofbeit getur verið fólgin í því, að gróður
sé beittur á röngum tíma eða að of mikill
búfjárfjöldi sé í högunum, svo að of lítið sé
skilið eftir af sumarvexti plantnanna í lok
beitartímans. Með aðstoð blaðgrænu og
sólarorku vinnur plantan koltvísýring úr
loftinu til myndunar lífrænna efna, sem
hún notar síðan til vaxtar ofan jarðar og
neðan og til öndunar. Pví meira sem
blaðmagn er að öðru jöfnu, því meira er
koltvísýringsnámið. Það er því mikilvægt,
að beit sé ekki hafln á vorin, fyrr en gróður
er kominn vel á veg, en sé þess ekki gætt,
getur svo farið, að plönturnar verði bitnar,
jafnharðan og þær vaxa, með þeim afleið-
ingum, að koltvísýringsnámið verður
aldrei verulegt. Þetta getur orðið til þess
að draga mjög úr vexti og uppskerumagni
plantnanna á vaxtartímanum og gera þær
veikari fyrir versnandi veðurskilyrðum
eins og kulda og þurrki svo og sjúkdómum
og öðrum áföllum. Afleiðingar þessa komu
glöggt í ljós sumarið 1979, eins og að
framan greinir.
A haustin búa plönturnar sig undir
veturinn, og því erfiðari sem veðurskil-
yrðin eru, því betri verður sá undirbún-
ingur að vera. Hann er m. a. fólginn í því,
að næringarefni flytjast úr blöðum og
stönglum plöntunnar einkum til rótar-
kerfis og annarra hluta hennar neðan
jarðar, til aldina og til árssprota trjá-
kenndra plantna. Þetta á sér raunar stað
allan vaxtartímann, en þó einkum á
haustin, eftir að vexti er lokið og dregur úr
öndun plöntunnar. Það er breytilegt eftir
veðurfari og tegundum plantna, hvenær
aðalsöfnun forðanæringar hefst og hvenær
henni lýkur, en á þeim tíma er afar mikil-
vægt, að plöntunum sé hlíft við beit. Að
þeim tíma loknum er hins vegar óhætt að
ganga nær gróðrinum. Því meiri sem
forðanæringin er í lok beitartímans, því
hæfari er plantan til að mæta vetrinum.
Forðanæringuna notar plantan til þeirr-
ar öndunar, sem fram fer að vetrinum.
Forðanæringin eykur frostþol plöntunnar,
og síðast, en ekki sízt, notar plantan
forðanæringuna til vaxtar fyrst á vorin.
Þetta er því mikilvægara atriði sem gróð-
urskilyrði eru verri á vorin. Þar sem vaxt-
artíminn er stuttur, þarf plantan að hefja
vöxt eins snemma og unnt er til þess að
ljúka lífsstarfsemi sinni, áður en haustar.
Meðan vaxtarskilyrði eru léleg á vorin og
lítið koltvísýringsnám fer fram, nýtir
plantan forðanæringuna til vaxtar. Það er
talið, að á norðlægum slóðum geti allt að
10% af ársvexti plöntunnar átt rætur að
rekja til forðanæringarinnar einnar. Það
getur því haft afdrifaríkar afleiðingar, ef
plantan nær ekki að safna forðanæringu
fyrir lok vaxtartímans vegna of mikils og
langvarandi beitarþunga.
Ofbeit er sú beit, sem veldur tjóni á
gróðri. Hún getur verið fólgin í því, að of
margt búfé sé í högunum í of langan tíma,
eins og dæmi eru um víða á afréttum
landsins, og/eða að land sé beitt á röngum
tíma, t.-d. ofsnemma á vorin, en skaðsemi
slíkrar beitar er allt of algeng sjón hér á
landi, bæði á túnum og úthaga. Sama er
að segja um beit á skóglendi á veturna, en
hún hefur verið einn snarasti þátturinn í
eyðingu þess hér á landi. I samræmi við
þetta þarf að gæta eftirfarandi atriða:
1) að beita ekki land á vorin, fyrr en
gróður er nægilega vel á veg kominn, 2) að
beita ekki skóg og kjarrlendi á veturna og
snemma vors, 3) að skilja eftir hæfilega
mikinn gróður óbitinn að hausti.
Hve mikinn gróður þarf þá að skilja eftir