Bændablaðið - 24.09.2020, Blaðsíða 30

Bændablaðið | Fimmtudagur 24. september 202030
LÍF&STARF
Guðmundur Ingi Guðbrandsson
umhverfis- og auðlindaráðherra
hefur í ráðherratíð sinni lagt
áherslu á friðlýsingu svæða um
allt land og ráðist í sérstakt átak í
þessum efnum. Á grundvelli stjórn-
arsáttmála ríkis stjórnarinnar
er markmiðið að ná sem mest-
um árangri í að friðlýsa svæði í
verndarflokki rammaáætlunar og
svæði á eldri náttúruverndaráætl-
unum. Einnig er unnið að stofnun
þjóðgarðs á miðhálendinu og að því
að beita friðlýsingum sem stjórn-
tæki á viðkvæmum svæðum sem
eru undir álagi ferðamanna.
Friðlýsing svæða getur falið í sér
ýmis tækifæri fyrir dreifðar byggðir.
Friðlýsingar og friðanir geta verið
mismunandi og með ólíkum áherslum
eftir aðstæðum og tækifærum á
hverju svæði, svo sem fjárhagslegum
og samfélagslegum tækifærum í
jaðarbyggðum.
„Það er mikill misskilningur
þegar því er haldið fram að það að
friðlýsa sé að reisa girðingu í kringum
eitthvert svæði og að allt sé lokað sem
er friðlýst. Þetta er fyrst og fremst
tæki til að stýra landnotkun og til að
vernda sérkenni náttúrunnar. Þetta
er síðan mismunandi milli svæða og
tekið er mið af nýtingu hvers og eins
þeirra,“ útskýrir Guðmundur Ingi.
Lágmarka áníðslu náttúrunnar
Með friðlýsingum er almennt stuðlað
að því að lífríki fái að þróast á eigin
forsendum, að jarðmyndunum sé
ekki raskað og náttúrufegurð haldist
ósnortin. Friðlýst svæði hafa oft mikið
aðdráttarafl og eru í mörgum tilfellum
helstu áfangastaðir ferðamanna á
Íslandi. Markmið friðlýsinga er
að stuðla að markmiðum laga um
náttúruvernd.
„Þetta eru mismunandi flokkar
sem um ræðir og tekið er mið af á
hverjum stað fyrir sig. Við getum
til dæmis talað um að vernda svæði
vegna fuglalífs eða votlendis þar sem
kolefni er bundið í jarðvegi. Þá, í til-
felli fuglalífs, þarf að setja reglur á
því svæði um umgengni á varptíma
og fleira til að ná fram ákjósanlegri
verndun. Þegar kemur að friðlýsingu
votlendissvæða eru aðrir þættir sem
taka þarf inn eins og kolefnisforði
í jarðvegi, stýring vatns og fjöl-
breytni fugla- og plöntulífs,“ segir
Guðmundur Ingi og bætir við:
„Síðan höfum við jarðminjar eins
og Eldborg í Hnappadal, sem er gígur
er rís upp úr umhverfinu í ótrúlega
flottu landformi. Þetta svæði er við-
kvæmt fyrir ágangi og þarfnast því
utanumhalds eins og friðlýsing veitir.
Sjálfur gekk ég nýlega upp á Eldborg
og sá þá afrakstur þeirrar vinnu sem
unnin er á friðlýstum svæðum. Þar er
búið að leggja virkilega flotta göngu-
stíga sem falla vel inn í landslagið
og umhverfið en það er einmitt einn
þáttur í þessari vinnu að halda fólki á
einum stað, það er, á göngustígunum
þannig að ekki verði áníðsla á náttúr-
unni í kring.“
Um milljarður árlega í
uppbyggingu innviða
Í ráðherratíð Sigrúnar Magnúsdóttur
voru innviðalögin samþykkt á Alþingi
árið 2016 en markmið þeirra er að
móta og samræma stefnu um upp-
byggingu, rekstur og viðhald innviða í
þágu náttúruverndar. Einnig til verndar
menningarsögulegum minjum vegna
álags af völdum ferðamennsku og
útivistar með stefnu markandi lands-
áætlun til tólf ára.
„Með lögunum var stigið mikil-
vægt skref í því lagaumhverfi um það
hvernig tekið væri á friðlýstum svæð-
um. Í minni tíð, fyrir tveimur árum, var
síðan samþykkt framkvæmdaáætlun
um uppbyggingu á friðlýstum svæðum
á grundvelli laganna. Jafnframt sáum
við árleg fjárframlög fara upp í um
einn milljarð króna sem hefur nýst til
að takast á við uppsafnaðan vanda.
Ferðamönnum hefur fjölgað hraðar
hér undanfarin ár en náttúran hefur
getað tekið við. Það er mikilvægt að
við getum tekið sómasamlega á móti
ferðamönnum án þess að inngripin séu
of mikil og þannig að aðdráttaraflið
skerðist ekki,“ útskýrir Guðmundur
og segir jafnframt:
„Sem dæmi um slík svæði sem
unnið hefur verið á eru til dæmis
Snæfellsjökulsþjóðgarður, Þingvellir,
Dettifoss og Gullfoss. Það er mis-
munandi hvaða stofnanir sjá um
hver svæði og nú er lagafrumvarp
sem ég er með í smíðum að sameina
allar stofnanir undir einn hatt. Hver
og ein stofnun ber ábyrgð á fram-
kvæmdum á þeim svæðum sem þær
heyra undir. Í samstarfi við Þórdísi
Kolbrúnu Reykfjörð Gylfadóttur
ferðamála-, iðnaðar-, og nýsköp-
unarráðherra, ákváðum við að setja
fjármagn í að móta sameiginlega
sýn og aðferðafræði við innviðaupp-
byggingu þannig að hún fari sem best
í landslaginu. Það er ekki nóg að frið-
lýsa heldur þarf að huga að umsjón
svæðanna, stýra umferðinni og bæta
innviðina þar sem þarf þannig að það
henti aðstæðum.“
Mikilvægi landvarða um allt land
„Eitt af því sem ég hef lagt áherslu
á og fengið aukafjárframlög til er
að auka landvörslu. Það tel ég vera
gríðarlega mikilvægan þátt í þessu
samhengi. Til þessa höfum við
fengið hálfan milljarð aukalega til
að auka vægi landvarða og fjölga
þeim. Landverðirnir eru til staðar
um allt land til að taka á móti fólki,
segja frá og fræða gesti um það af
hverju þessi svæði eru svona merki-
leg. Þannig erum við komin með
heilsársstarfsmann á Vesturlandi og
Austurlandi sem ekki var.
Í Þjóðgarðinum Snæfellsjökli,
á Kirkjubæjarklaustri og í
Jökulsárgljúfrum hefur heilsársfólki
einnig verið bætt við. Þar að auki
starfa nú um 10 manns allt árið um
kring í Vatnajökulsþjóðgarði bara á
suðursvæði einu (Skaftafell, Höfn
og Jökulsárlón). Það skiptir miklu
máli að vera komin með sérfræðinga
heim í hérað og í landshlutana því
þá verður allt mun auðveldara að
skipuleggja hvað eigi að gera. Einnig
hefur landvarsla á veturna aukist, eins
og í Friðlandinu að Fjallabaki og í
Landmannalaugum þar sem landvörð-
urinn hefur aðsetur í Hrauneyjum.
Ég bind miklar vonir við aukna land-
vörslu um allt land og tel ég þetta geta
aukið jákvæða upplifun til muna á
hverju svæði fyrir sig.“
Erla Hjördís
Gunnarsdóttir
ehg@bondi.is
Guðmundur Ingi Guðbrandsson umhverfis- og auðlindaráðherra leggur áherslu á friðlýsingu svæða um allt land:
Friðlýsa fegurð og náttúru landsins
Búrfellsgjá varð til í miklu eldgosi fyrir um átta þúsund árum í litlum eldgíg, sem nefnist Búrfell. Hún var friðlýst nú í sumar, en af því tilefni bauð ráðherra
til göngu í Búrfellsgjá. Mynd / Golli
Goðafoss er með vatnsmestu fossum landsins. Hann var friðlýstur sem náttúruvætti í sumar og verður með frið-
lýsingunni komið á skipulegri umsjón á svæðinu með landvörslu, fræðslu og eftirliti. Mynd / Auðunn Níelsson
Tilraunaverkefnið Landbúnaður og náttúra LOGN 2020 er
unnið af Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins fyrir umhverfis- og
auðlindaráðuneytið. Það er beint framhald af verkefninu „Landbúnaður
og náttúruvernd“ og verður byggt á þekkingu og reynslu fenginni frá
árinu 2019.
Þar er á ferð ný nálgun við náttúruvernd þar sem bændur eru fengnir í lið til
að stíga fram, taka frumkvæði og sinna náttúruverndarverkefnum út frá eigin
forsendum.
Oftast er þetta lítil breyting á daglegum störfum og jafnvel engin, en þeir
gera meira meðvitað og gera það sýnilegt. Bændur eru hvattir til að huga að
náttúruvernd við dagleg bústörf eða jafnvel taka fyrir svæði á jörðum sínum sem
búa yfir einhverri sérstöðu og viðhalda eða endurheimta þau náttúrueinkenni sem
þar eru með friðun eða sjálfbærri nýtingu. Þetta geta verið mismunandi verkefni
og eiga að endurspegla og vera í takt við sérkenni svæðisins, þetta getur til dæmis
verið endurheimt vistkerfa, vernd fuglasvæða, bæði alfriðun eða verndun tengd
sjálfbærri nýtingu. Einnig er markmið verkefnisins að kanna hvort þær leiðir sem
verða valdar og vinna í verkefnum skili sér í aukinni þekkingu og viðhorfsbreytingum
þátttakenda gagnvart náttúruvernd,“ segir Sigurður Torfi Sigurðsson, ráðgjafi á
rekstrar- og umhverfissviði hjá Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins.
„Fókussvæðið er að þessu sinni á Mýrar í Borgarbyggð og sunnanvert Snæfellsnes
og þar erum við að vinna með sex þátttökubú og eru verkefnin fjölbreytt, þar má
nefna friðlýsingu hluta jarðar sem fuglasvæði, gerð markvissrar umhverfisstefnu
og áætlunar, beitarstýringu í birkiskógi og miðlun fróðleiks. Í haust stefnum við
síðan á að vera með fund þar sem við förum yfir örnefni á þátttökubúum og skráum
inn í örnefnagrunn, en nöfn gefa fyrirbærum og svæðum oftast meira gildi.“
Samþætta landbúnað og náttúruvernd
Kerlingarfjöll voru friðlýst nú í ágúst. Þau eru meðal helstu náttúruperla
landsins og hafa að geyma afar fjölbreytta náttúru og er svæðið vinsælt til
útivistar. Mynd / Hugi Ólafsson