Bændablaðið - 24.09.2020, Blaðsíða 31

Bændablaðið | Fimmtudagur 24. september 2020 31
Efnahagsleg tækifæri friðlýsinga
Á síðasta ári skilaði Hag fræði­
stofnun Háskóla Íslands skýrslu
til ráðuneytisins um Náttúruvernd
og byggðaþróun: Áhrif verndar­
svæða á grannbyggðir. Markmið
rannsóknarinnar var að rýna í samspil
byggðaþróunar og friðlýsinga og
skoða samfélagsáhrif verndarsvæða
í helstu grann byggðum þeirra, það er
að segja, í hverri þeirri byggð sem er
annaðhvort hluti af vernduðu svæði
eða í næsta nágrenni þess. Ákveðið
var að beina sjónum sérstaklega að
þjóðgörðum.
„Við eigum alveg ótrúlega
magnaða náttúru með fjölbreyttum
eldfjallamyndunum og jarðminjum.
Hér eru form, litir og áferð einstakt
á heimsvísu. En við eigum líka
víðernin okkar sem eru mjög sérstök,
til dæmis á evrópskan mælikvarða.
Óbyggð víðerni er óvíða að finna í
hinni þéttbýlu Evrópu, nema kannski
helst í Norður­Skandinavíu,en við
þurfum að huga að vernd þessara
svæða hér þar sem ummerki manna
gætir lítið sem ekki neitt og náttúran
þróast án inngripa mannsins,“ segir
Guðmundur og bætir við:
„Það fylgir því ákveðin ábyrgð
að standa vörð um þessa mögnuðu
náttúru sem við eigum, ekki
einungis gagnvart okkur heldur líka
heiminum. Friðlýsingar eru eitt tæki
til þess, það er, að vernda náttúruna
en einnig efnahagsleg tækifæri til að
laða að sér fólk. Hagfræðistofnun
Háskóla Íslands vann rannsókn
fyrir okkur árið 2018 um hvað
friðlýst svæði skiluðu þjóðarbúinu
miklum verðmætum í tengslum við
ferðamenn. Hið opinbera leggur
til innviði á friðlýstum svæðum á
borð við gestastofur, göngustíga,
salernishús, landvörslu og fleira.
Í þessari rannsókn kom í ljós að
fyrir hverja krónu sem varið var
til náttúruverndar af hálfu hins
opinbera komu 23 krónur til baka,
og hluti þess verður eftir í héraði.
Þannig að svo lengi sem við
göngum ekki á gæði náttúrunnar
þá getum við búið til tækifæri til að
fjöldi fólks um allt land geti byggt
sína afkomu á þessu.“
Fleiri komi að ákvörðunum
Friðlýsingarflokkarnir hérlendis
eru níu talsins og taka mið af flokk­
unarkerfi Alþjóðanáttúru verndar­
samtakanna (IUCN) fyrir vernduð
svæði. Þau eru því samanburðarhæf
við verndarsvæði í öðrum löndum
og auðvelt að leggja mat á árangur
verndar.
„Á mínum ferli sem ráðherra
hafa bæst við 12 svæði og við erum
að vinna skipulega að því að bæta
við fleirum. Á áttunda áratugn­
um var mikil vakning hérlendis
og fjölmargar friðlýsingar náðu í
gegn. Árið 1972 tóku gildi ný nátt­
úruverndarlög sem höfðu áhrif.
Þá er áhugavert að minnast þess
að 25. ágúst síðastliðinn minntust
Þingeyingar þess að 50 ár voru liðin
frá sprengingu Miðkvíslarstíflu í
Laxá í Mývatnssveit þar sem heima­
menn sáu sig knúna til að sprengja
stífluna svo að Mývatn yrði ekki
að uppistöðulóni. Þannig að það
voru ýmsar hræringar á þessum
tíma en kannski fyrst og fremst
vakning í þessum efnum,“ útskýrir
Guðmundur og segir jafnframt:
„Við berum þessa sérstöku
ábyrgð gagnvart landinu en einnig
alþjóðlega og fyrir komandi kyn­
slóðir. Það sem ég vil sjá raungerast
er að sem flestir komi að stjórnun
þessara svæða. Í dag er mismun­
andi fyrirkomulag á hverju svæði
fyrir sig. Umhverfisstofnun hefur
umsjón með flestum friðlýstum
svæðum hérlendis, öllum nema
Þingvallaþjóðgarði, þar sem er
sérstök þingmannanefnd, og
Vatnajökulsþjóðgarði. Ég sé fyrir mér
að við stjórnun hálendisþjóðgarðs
verði í megindráttum fyrirkomu­
laginu í Vatnajökulsþjóðgarði fylgt.
Vatnajökulsþjóðgarður þekur um 14
prósent af landinu og honum er skipt
upp í fjögur rekstrarsvæði. Í þeim
eru sérstök svæðisráð þar sem sitja
fulltrúar sveitarfélaga, ferðaþjónustu,
útivistar og náttúruverndar. Allir
þessir aðilar koma með tillögur og
móta stjórnunar­ og verndaráætlun
fyrir svæðið ásamt heimamönnum,
bændum og öðrum hagaðilum sem
eiga það allir sameiginlegt að nýta
landið á einhvern hátt. Það er miklu
farsælla að fleiri komi að ákvörðun­
um. Með því móti er verið að dreifa
ábyrgðinni á fleiri aðila þannig að
eignarhaldið sé sem flestra, ekki síst
heimamanna sem eru vörslumenn
lands á sínum svæðum.“
Gjáin í Þjórsárdal hefur verið vinsæll ferðamannastaður og er helsta að-
dráttaraflið í lítt raskaðri náttúru og friðsæld. Hún var friðlýst í janúar ásamt
Háafossi og Hjálparfossi. Mynd / Hugi Ólafsson
Náttúruvé:
Tilgangurinn er að vernda náttúruleg þróunarferli, vistkerfi, fjölbreytni eða ákveðnar tegundir
og/eða jarðfræðileg fyrirbæri sem eru viðkvæm, sérstök eða einstök á lands- eða heimsvísu eða í
Evrópu. Friðlýsingin miðar að því að standa vörð um náttúrulegt ástand svæðisins og þróun þess
eftir eigin lögmálum. Náttúruvé geta verið viðmiðunarsvæði fyrir vísindarannsóknir og vöktun.
Surtsey er dæmi um friðlýst svæði í þessum flokki.
Óbyggð víðerni:
Landsvæði þar sem ummerkja mannsins gætir lítið sem ekkert og náttúran þróast án álags af
mannlegum umsvifum. Skulu vera a.m.k. 25 km2 að stærð og að jafnaði í a.m.k. 5 km fjarlægð frá
mannvirkjum og öðrum tæknilegum ummerkjum. Miðar að því að varðveita einkenni svæðisins
og tryggja að núlifandi og komandi kynslóðir geti notið þar einveru og náttúrunnar án truflunar
af mannvirkjum eða umferð vélknúinna farartækja. Unnið er að friðlýsingu jarðarinnar Dranga á
Ströndum sem er óbyggt víðerni.
Þjóðgarðar:
Stór náttúrusvæði sem eru lítt snortin og hafa að geyma sérstætt eða dæmigert lífríki, jarðminjar
og/eða landslag. Einnig skal líta til mikilvægis svæðisins í menningarlegu eða sögulegu tilliti. Miðar
að því að vernda heildstæð náttúruleg vistkerfi, jarðminjar, landslag og menningarminjar sem
einkenna svæðið og tryggja aðgang almennings að því til útivistar og til þess að kynnast náttúru
og sögu svæðisins. Þrjú svæði eru friðlýst sem þjóðgarðar á Íslandi, Þjóðgarðurinn á Þingvöllum,
Þjóðgarðurinn Snæfellsjökull og Vatnajökulsþjóðgarður.
Náttúruvætti:
Einstakar náttúrumyndanir sem ástæða þykir til að varðveita sökum fræðilegs gildis, fegurðar eða
sérkenna. Geta til dæmis verið fossar, eldstöðvar, hellar og drangar, svo og fundarstaðir steingerv-
inga, sjaldgæfra steinda, bergtegunda og berggerða, eða lífræn fyrirbæri sem eru einstök og skera
sig úr umhverfinu. Friðlýsingin skal jafnframt ná til svæðis kringum náttúrumyndanirnar svo sem
nauðsynlegt er til þess að þær fái notið sín. Fossinn Dynjandi í Arnarfirði, Teigarhorn í Berufirði og
Hverfjall (Hverfell) í Mývatnssveit eru dæmi um friðlýst náttúruvætti á Íslandi.
Friðlönd:
Markmiðið er að vernda tilteknar vistgerðir og búsvæði og styrkja verndun tegunda lífvera sem eru
sjaldgæfar eða í hættu samkvæmt útgefnum válistum eða til að vernda lífríki sem er sérstaklega
fjölbreytt eða sérstætt. Heimilt að kveða á um aðgerðir sem nauðsynlegar eru til að hlúa að og
mæta þörfum tegunda sem verndin beinist að eða til að viðhalda búsvæðum eða vistgerðum.
Dæmi um friðlönd á Íslandi eru Miklavatn í Skagafirði, Skrúður í Fáskrúðsfirði og Akurey á Kollafirði.
Landslagsverndarsvæði:
Landslag sem þykir sérlega verðmætt vegna fagurfræðilegs og/eða menningarlegs gildis, talið er
sérstætt eða fágætt á svæðis-, lands- eða heimsvísu eða skipar mikilvægan sess í vitund þjóðarinnar.
Ef um er að ræða svæði þar sem hefðbundnar nytjar eru forsenda fyrir því að varðveita einkenni
landslagsins skal tryggja þær áfram. Halda má áfram starfsemi sem stunduð er á svæðinu en
gæta að það hafi ekki áhrif á sérkenni og einkenni þess. Hluti Þjórsárdals er dæmi um svæði sem
friðlýst hefur verið í þessum flokki.
Verndarsvæði með sjálfbærri nýtingu náttúruauðlinda:
Friðlýsa má landsvæði til verndar vistkerfum og búsvæðum ásamt þeim menningarlegu gildum
sem tengjast þeim og hefðbundnum nytjum náttúruauðlinda. Viðmið um friðlýsingu slíkra svæða
skal vera að þau séu stór, að mestu leyti náttúruleg en hluti þeirra nýttur á sjálfbæran hátt. Markmið
með verndun svæða samkvæmt grein þessari er hófsamleg og sjálfbær nýting náttúruauðlinda
sem ekki er iðnvædd og samrýmist náttúruvernd. Enn sem komið er hefur ekkert svæði verið
friðlýst í þessum flokki.
Fólkvangar:
Verndun svæðisins miðar að því að auðvelda almenningi aðgang að náttúru og tengdum menn-
ingarminjum í nánd við þéttbýli til útivistar, náttúruskoðunar og fræðslu. Umhverfisstofnun
annast undirbúning stofnunar fólkvangs í samvinnu við viðkomandi sveitarfélag eða sveitarfélög.
Landsvæði fólkvanga skulu vera í eigu sveitarfélags nema sérstakar ástæður mæli með öðru og um
það náist samkomulag milli sveitarfélags og landeigenda. Glerárdalur ofan Akureyrar er friðlýstur
fólkvangur sem og Spákonufellshöfði á Skagaströnd.
Friðlýsing svæða í verndarflokki verndar- og orkunýtingaráætlunar:
Svæði sem falla í verndarflokk Rammaáætlunar sem Alþingi hefur samþykkt skal friðlýsa gagnvart
orkuvinnslu. Friðlýsingin felur í sér að orkuvinnsla og orkurannsóknir eru óheimilar á viðkomandi
svæði. Jökulsá á Fjöllum, Brennisteinsfjöll og Gjástykki eru svæði í verndarflokki rammaáætlunar
sem friðlýst hafa verið gagnvart orkuvinnslu.
Friðlýsing heilla vatnakerfa:
Svæðið má ekki hafa verið flokkað í nýtingarflokk Rammaáætlunar. Miðar meðal annars að því að
varðveita vatnslindir til framtíðar, tryggja náttúrulega ferla og vatna- og vistfræðilega samfellu
á tilteknu vatnasviði og standa vörð um ásýnd og vistfræðilegt þjónustuhlutverk vatnasviða. Enn
sem komið er hefur ekkert svæði verið friðlýst í þessum flokki.
Íslenskir friðlýsingarflokkar
PIR og steinullar yleiningar
Stuttur afgreiðslutími
YLEININGAR
TÖLVUPÓSTUR
sala@bkhonnun . is
SÍMI
865-9277
VEFFANG
www .bkhonnun . is
Sími: 517-8240 - Súðarvogur 20 - www.eyjalind.is
Vertu vinur okkar á Facebook
Sæti og varahlutir í
- Lyftara
- Vinnuvélar
- Vörubíla
- Báta