Bændablaðið - 24.09.2020, Blaðsíða 58

Bændablaðið | Fimmtudagur 24. september 202058
LESENDABÁS
Sannleikurinn um upprunavottorð
Í þessu blaði hefur sala á svo köll­
uðum upprunavottorðum raforku
heldur betur fengið að finna fyrir
gagnrýni og stór orð látin falla um
meintan ósóma þess kerfis. Hér
verður gerð heiðarleg tilraun til
að útskýra virkni, tilgang og áhrif
sem útgáfa þessara vottorða hefur.
Til að skilja mikilvægi þessa
kerfis, þá er ágætt að gleyma aðeins
Íslandi um stund og skoða mikilvægi
kerfisins úr frá meginlandi Evrópu.
Skilvirkt kerfi sem virkar
Neysla og framleiðsla eru
óaðskiljanlegar systur. Öll neysla er
algerlega háð einhverri framleiðslu
og öfugt. Raforkuframleiðsla með
jarðefnaeldsneyti er ósjálfbær og
mengandi. Í gegnum tíðina hafa
verið reyndar ýmsar leiðir til að efla
græna raforkuframleiðslu í Evrópu.
Vandamálið er að raforkukerfi Evrópu
er samtvinnað sem þýðir að bæði
kolaorkuver og vindmyllur framleiða
inn í sameiginlegan suðupott
rafeinda sem notendur taka svo út
af, án þess að geta valið milli grænna
eða dekkri lausna. Áður en græn
skírteini komu til sögunnar var erfitt
fyrir græna raforkuframleiðendur
og umhverfisvæna notendur að
tengjast með beinum hætti. Grænar
upprunaábyrgðir er kerfi sem leysti
þennan vanda og sló margar flugur
í einu höggi. Með upptöku á kerfinu
sköpuðust þessi skilyrði:
A) nú getur umhverfisvænn not-
andi pantað eða tekið frá fyrir
sig græna raforkuframleiðslu,
án þess hreinlega að leggja
eigin streng að vindorkuveri.
B) nú getur umhverfisvænn not-
andi sannað að hann var
sannarlega að kaupa græna
raforku.
C) nú getur grænn raforkufram-
leiðandi selt upplýstum og
umhverfisvænum notanda
græna raforku, án þess að
leggja til hans sér streng.
D) nú fær grænn raforkufram-
leiðandi verðskuldaða og
kærkomna bónusgreiðslu
fyrir grænni framleiðslu.
E) umfram allt er komið í veg
fyrir blekkingar kaupenda
sem héldu fram, án
formlegrar staðfestingar, að
þeir væru bara að nota græna
raforku. Það besta er svo að
þegar öll raforkuframleiðsla
verður á endanum orðin græn
þá leggst kerfið sjálfkrafa af.
Þetta kerfi hefur sannarlega virkað
sem alger vítamínsprauta fyrir
græna raforkuframleiðslu í Evrópu
en einnig hjálpað umhverfisvænum
fyrirtækjum að fá faglega vottun
um græna stefnu. Flestir geta
verið sammála um að vottunarkerfi
geta hjálpað bæði fyrirtækjum og
neytendum að velja rétt. Það er t.d.
þægilegra og öruggara að fá vottun
þriðja aðila. Tökum sem dæmi
Fairtrade-merkingu, en slík merking
tryggir að kaffibaunir séu keyptar
frá framleiðanda sem ekki stundar
barnaþrælkun. Slík vottun er örlítið
öruggari en fullyrðing einstakra
söluaðila sem eru jafnmisjafnir eins
og þeir eru margir.
Ef mjólk væri eins og rafmagn
Við getum smíðað ýkt dæmi hér á
Íslandi hvernig samsvarandi kerfi
gæti virkað. Segjum að tvenns
konar mjólkurframleiðendur væru
á landinu. A) risaverksmiðjubú með
1000 kýr og B) minni fjölskyldubú
með miklu færri kýr. Sem neytandi
get ég ekki valið hvora mjólkina
ég fæ úr fernunni enda safnast öll
mjólkurframleiðsla í sameiginlega
súpu sem örfáir vöruframleiðendur
vinna svo úr. Ef ég hefði þá
hugmyndafræði að fjölskyldubú væri
málið og vildi styðja slíka framleiðslu
umfram hina þá gæti ég með svipuðu
kerfi keypt upprunavottorð frá
fjölskyldubúinu. Þannig gæti ég
styrkt framleiðslu fjölskyldubúsins
og sannað þann stuðning án þess að
þurfa hreinlega að keyra til bóndans
á fjölskyldubúinu langar leiðir og
tappa á brúsa.
Mjólkin frá verksmiðjubúinu er
ekkert verri neysluvara en úr fjöl-
skyldubúinu frekar en rafeind frá
kolaorkuveri er ekkert verri vara en
frá vindorkuveri. Það er hins vegar
framleiðsluaðferðin sem er ólík,
og skilvirk leið til að styðja við þá
framleiðslu sem neytandinn kýs
er að kaupa upprunavottorð. Með
mjólkurupprunavottorði gæti ég
með auðveldum hætti stutt við fjöl-
skyldubúið sem fengi þá aukatekjur
sem gerði það samkeppnishæfara
gagnvart verks miðjubúinu. Ekkert
svindl væri í gangi þar sem fjöl-
skyldubúið má bara gefa út jafnmörg
vottorð og lítra sem það framleiðir.
Ég get þá sem neytandi með góðri
samvisku drukkið mjólk úr sameig-
inlegum heildarpotti vitandi að ég
hef sannarlega greitt aukakrónur til
fjölskyldubúsins fyrir nákvæmlega
sama magn og ég innbyrði, þökk
sé kerfinu.
Ísland og upprunaábyrgðir
Ísland hefur tvöfalda sérstöðu varð-
andi raforku. A) Við framleiðum alla
okkar raforku með grænum hætti
og B) 85% framleiðslunnar fer á
alþjóðalegan markað. Já, á alþjóð-
legan markað. Raforkan okkar er
útflutningsvara þó enginn sé sæ-
strengurinn. Stórnotendur á Íslandi
nota íslenska raforku til að fram-
leiða vörur eða þjónustu sem fer öll
á alþjóðamarkað. Það er því ekkert
skrýtið, að mínu mati, að íslenskir
raforkuframleiðendur fái alvöru
vottun á íslenska orku til að sýna
fram á gæði hennar á alþjóðamark-
aði. Stórnotendur á Íslandi geta
auðveldlega keypt þessa vottun og
staðfest þannig formlega að þeirra
vara er raunverulega framleidd með
grænum hætti. En þarf einhverja
vottun, vita ekki allir í heiminum
að íslensk orka er græn? Í fyrsta
lagi er það nú ekki alveg öruggt og
í öðru lagi þá vilja erlend fyrirtæki í
meira mæli fá alvöru vottanir á slíku
fyrir sína faglegu umhverfisstjórnun.
Þetta er ástæða þess að fyrirtæki eru
að innleiða vottanir og staðla, því
að í flóknu og hröðu alþjóða við-
skiptaumhverfi eru gerðar æ meiri
kröfur um fagmennsku og óháðar
vottanir þriðja aðila.
Það er alger grundvallar misskiln-
ingur að græn uppruna vottorð sýni
að íslensk raforkuframleiðsla sé
ekki græn. Þvert á móti staðfestir
upprunavottorðakerfið, með óháð-
um hætti, að íslensk raforka er svo
sannarlega græn. Það er hins vegar
hluti af raforkukaupum á Íslandi
(stórnotendur) sem ekki hefur vott-
orð vegna þess að stórnotendur hafa
ekki viljað borga fyrir slíkt. Öll
heimili, bændabýli og hefðbundin
fyrirtæki fá hins vegar slík vottorð
frítt og geta staðfest með formleg-
um hætti að þeirra notkun sé 100%
græn.
Breyttir tímar
Það hlýtur að vera mikilvægt
fyrir Ísland að vera þátttakendur
í upprunavottorðakerfinu. Þessu
má líkja við hvernig sumir ís-
lenskir fiskframleiðendur leitast
eftir formlegum vottunum sem
segja til um að íslenskur fiskur sé
veiddur úr sjálfbærum stofnum.
Það er mun vænlegra en að vona
bara að erlendir kaupendur viti að
íslenskt fiskveiðistjórnunarkerfi sé
til fyrirmyndar. Við, sem eigendur
auðlindarinnar, sem við seljum að
mestu á erlendan markað, hljótum
að mega fá alþjóðlega gæðavottun
á hana. Það er eitthvað fáránlegt
við það að vera ekki þátttakendur í
slíku kerfi og svipta þannig íslensk
útflutningsfyrirtæki möguleikanum
á því að selja vörur með vottaðri
grænni raforkunotkun. Það væri
t.d. súrt fyrir íslenskan bleikju- eða
tómataframleiðanda að geta ekki
selt vörurnar á franskan Michelin-
stað sem mögulega gerir kröfur til
allra sinna birgja um vottaða græna
raforkunotkun.
Gjöf eða sala
Tekjurnar af sölu þessara ábyrgða
enda með einum eða öðrum hætti í
ríkissjóði t.d. í gegnum arðgreiðslur
Landsvirkjunar, fyrirtæki sem við
eigum öll saman. Nú kynnti ríkis-
stjórnin nýverið 600 milljóna króna
framlag í það að hraða lagningu á
jarðstrengjum og annað eins þarf
svo til að jafna dreifingarkostnaði
raforku milli þéttbýlis og dreifbýlis.
Er óeðlilegt að þeir peningar sem
koma úr orkuauðlindinni í gegnum
upprunaábyrgðakerfið verði nýttir til
innviða uppbyggingar og kostnað-
arjöfnunar í orkugeiranum?
Græn upprunavottorð fylgja núna
með raforkukaupum allra heimila
og fyrirtækja fyrir utan allra stærstu
notendurna. Uppi eru háværar kröf-
ur frá þessum stór notendum raforku
um að við förum út úr þessu kerfi.
Það er spurning hvort við sem
eigendur auðlindarinnar og orku-
fyrirtækjanna sættum okkur við að
mega ekki fá óháða vottun á hrein-
leika auðlindarinnar. Við gætum
líka valið að láta stórnotendur fá
þessar vottanir endurgjaldslaust
þ.e.a.s. hreinlega gefið þeim millj-
arða af staðfestum verðmætum
sem raforkuauðlindin okkar gefur.
Hvort sá gjörningur væri sanngjarn
og eðlilegur, verður hver og einn
landsmaður og jafnframt eigandi
auðlindarinnar, að gera upp við
sjálfan sig.
Sigurður Ingi Friðleifsson
framkvæmdastjóri Orkuseturs
Sigurður Ingi Friðleifsson.
Bænda
8. október
Sumarið kom, sá og sigraði
með ferðalögum landsmanna
um land allt. Blómlegar sveitir
með sauðfé á beit og sællegar kýr
úti á túnum og einstök náttúra
landsins allsráðandi allt um
kring. Verandi kúabóndi er
lítið um sumarfrí fyrr en hausta
tekur, svo þegar tækifærið
loksins kom var pakkað ofan í
tösku og lagt land undir fót.
Mér finnst fátt annað
skemmtilegra en að keyra um
sveitir landsins, helst fyrir utan
þjóðveginn, í dölum og fjörðum þar
sem búskapur er lífið, því fyrir mér
er lífið í kringum landbúnaðinn.
Þegar rökkva tók var svo loksins
komið að áningarstað fyrir nóttina,
huggulegt vinsælt hótel í einum
firðinum, sem var nánast fullbókað
fyrir nóttina þó langt væri liðið á
septembermánuð.
Ákveðið var að snæða á
veitingastað hótelsins sem bauð
upp á fyrirfram ákveðinn 3 rétta
matseðil með nautalund í aðalrétt.
Þegar dásemdarnautalundin var
reidd fram spurði bóndinn, að
sjálfsögðu, hvort lundin væri
íslensk? Nei, nautalundin var
dönsk. Svo ég spyr, getum við
virkilega ekki gert betur?
Eftir að hafa ferðast um og
notið landsins okkar endaði
ferðalagið á danskri nautalund, bið
ég um í það minnsta að eiga valið.
Valið um að geta stutt við íslenska
matvælaframleiðslu á sama tíma
og það er verið að lækka verð
til bænda, einmitt sökum aukins
innflutnings og um leið er þrengt
að bændum sem eru geymdir á
biðlistum hjá sláturhúsum landsins
sem telur oft í mánuðum. En hefur
neytandinn valið?
Upprunamerking matvæla á
veitingastöðum er mikið kapps-
mál sem verður að koma til
framkvæmda hið fyrsta. Um leið
og upprunamerking matvæla
á veitingastöðum er komin til
framkvæmda er valið komið til
neytandans. Valið um að geta
sett fram þær kröfur um að fá að
njóta alls þess besta sem Ísland
hefur upp á að bjóða, alla leið
ferðalagsins, alla leið á diskinn.
Myndir þú grípa danskt
drykkjarvatn á flösku í stað þess
íslenska út í verslun?
Styðjum íslenskan efnahag,
alla leið. Gerum kröfur um
upprunamerkingar matvæla, alla
leið á diskinn.
Íslandi allt.
Heiðbrá Ólafsdóttir
Höfundur er lögfræðingur,
kúabóndi og situr í stjórn
Miðflokksins í Rangárþingi.
Danskt drykkjarvatn
Heiðbrá Ólafsdóttir.
Bændablaðið er
mest lesna blaðið
á landsbyggðinni
Hvar auglýsir þú?
Lestur prentmiðla á
landsbyggðinni
ViðskiptablaðiðMannlíf
H
eim
ild: Prentm
iðlakönnun G
allup. K
önnunartím
i okt.-des. 2019.
50%
40%
30%
20%
10%
Stundin DV Morgunblaðið Fréttablaðið Bændablaðið
Bændablaðið / Bændahöllin við Hagatorg / Sími: 563 0300 / Netfang: bbl@bondi.is / bbl.is
Lestur Bændablaðsins:
41,9%
21,9%19%
5,8%
9,1%
5,2%2,2%
41,9% 21,9% 29,2%
á landsbyggðinni á höfuðborgarsvæðinu landsmanna lesa
Bændablaðið
BÆNDABLAÐIÐ ER GEFIÐ ÚT Í 32 ÞÚSUND
EINTÖKUM Á TVEGGJA VIKNA FRESTI