Rit Mógilsár - 2013, Blaðsíða 32

32 Rit Mógilsár 27/2012

Útdráttur
Elri er af bjarkarætt og náskylt birki.
Samlífi elris með rótarbakteríum
gerir því kleyft að tillífa nitur úr
andrúmslofti. Elritegundir hafa lítt
verið reyndar í skógrækt hér á landi.
Algengast hefur verið að planta gráöl
af kvæmum frá Norðurlöndunum.
Árið 1985 var gerð umfangsmikil
söfnun á elri í Alaska og Kanada og
var þeim efniviði plantað í kvæma-
tilraunir um land allt. Í þessum
tilraunum eru grænölur, sitkaölur og
blæölur. Þær sýndu að lifun og
vöxtur margra kvæma getur verið
góður á rýru landi og dæmi eru um
að sitkaölur hafi sáð sér verulega út.
Elritegundir frá Austur-Síberíu hafa
hins vegar ekki reynst vel en grá- og
rauðölur þykja henta best í skógrækt
þó að blæ- og ryðölur komi einnig til
álita.
Þörf er á kvæmatilraunum og
kynbótum á þessum tegundum til
þess að finna kvæmi og arfgerðir
sem eru heppilegar í skógrækt hér-
lendis.
Rannsóknir hafa verið gerðar hér á
landi með að smita elri með hreinum
stofnum af Frankia-bakteríunni. Þá
kom í ljós að verulegur munur getur
verið á virkni þessara stofna. Ekki er
þó neitt smit á markaði og því þarf
að smita plöntur í uppeldi með
elrimold eða krömdum hnýðum.
Inngangur
Elriættkvíslin (Alnus Miller) er af
bjarkarætt (Betulaceae). Tegundir
ættkvíslarinnar eru útbreiddar um
norðurhvel jarðar. Þrátt fyrir að elri
líkist birki um margt er þó einn
afgerandi munur á ættkvíslunum;
elri lifir í samlífi með rótarbakteríum
(Frankia-geislasveppum) sem gerir
því kleift að tillífa nitur úr and-
rúmsloftinu líkt og belgjurtir. Þessi
hæfileiki elris til þess að afla sér
niturs gerir því fært að vaxa vel í
mögrum jarðvegi. Elritegundir eru
því oft frumherjar á röskuðu landi og
hverfa síðan vegna samkeppni frá
hærri trjám. Á norðlægum slóðum er
elri sums staðar ríkjandi í varan-
legum kjarrskógum. Í fjallshlíðum
heldur það oft velli á svæðum þar
sem tíð snjóflóð koma í veg fyrir að
barrskógur vaxi upp (Butler, 1979).
Á Íslandi hefur elri ekki vaxið
náttúrulega frá þriðja síðasta hlý-
skeiði ísaldar (Þorleifur Einarsson
1991). Enginn vafi er hins vegar á
því að hefðu til dæmis gráölur eða
grænölur borist hingað eftir lok
síðasta ísaldarskeiðs, hefðu skilyrði
hér verið mjög ákjósanleg fyrir
þessar tegundir. Grænölur vex til
dæmis á Grænlandi og norðan
skógarmarka í Ameríku og Asíu, og
gráölur vex í nyrstu héruðum Noregs
(Wikipedia, 2012).
Þótt ekki hafi verið gerðar skipulegar
prófanir eða kvæmatilraunir með
flestar elritegundir sem hugsanlega
gætu nýst hér, má ætla að tegundir
sem vaxa í heimkynnum sínum við
svipaðan sumarhita eða lítið eitt
hærri en hér er, gætu nýst til land-
græðslu eða skógræktar hér á landi.
Í görðum og á sérlega hlýjum og
skjólsælum stöðum geta sjálfsagt
fleiri tegundir vaxið. Í 1. töflu eru
vænlegar tegundir taldar upp.
Þrátt fyrir að gráölur hafi snemma
verið fluttur til Íslands frá Norður-
löndunum, og síðar sitkaölur frá
Elri á Íslandi – reynsla og möguleikar
Halldór Sverrisson
Rannsóknastöð skógræktar, Mógilsá; Landbúnaðarháskóla Íslands