Rit Mógilsár - 2013, Blaðsíða 49

Rit Mógilsár 27/2012 49

Útdráttur
Rannsóknin sem hér er fjallað um
var hluti af stóru verkefni sem
kallast SkógVatn (www.skogvatn.is).
Verkþátturinn sem hér er fjallað um
samanstóð af átta lindarlækjum og
vatnasviðum þeirra í við rætur
Heklu. Helmingur lækjanna rann um
skógivaxin vatnasvið á meðan hinn
helmingurinn rann um svæði sem
hafa mátt þola mikinn uppblástur og
gróðureyðingu í gegnum tíðina.
Flutningur lífræns efnis í læki sem
runnu í gegnum skógivaxin vatna-
svið var allt að 33 falt meiri en í
lækjum sem runnu um uppblásið,
skóglaust land. Niðurbrotshraði
lífræns efnis sem upprunið var af
landi var marktækt hraðari í skógar-
lækjum. Það kom einnig í
ljós að smádýr léku mun
stærra hlutverk í niðurbrots
-ferli lífræna efnisins í
skógarlækjunum, en virkni
örvera (niðurbrotsbakteríur
og sveppir) var svipuð í
báðum landgerðum. Mark-
tækt fleiri tætara (smádýr
sem sérhæfð eru að því að
brjóta niður plöntuefni) var
að finna í skógarlækjum.
Það var beint línulegt sam-
band á milli magns tætara
og hraða niðurbrotsins.
Þessar niðurstöður gefa
sterkar vísbendingar um að
gróður- og jarðvegseyðing
umhverfis Heklu frá land-
námi hafi haft mikil nei-
kvæð áhrif á lífríkið í ám og
lækjum sem um svæðið
renna. Jafnframt má álykta
að með aukinni gróður- og
skógarþekju á Heklu-
svæðinu falli til meira lífrænt efni
sem sé mikilvæg fæðuuppspretta
fyrir smáýr í vatni. Það ætti að öðru
jöfnu að geta t.d. leitt til meiri
fiskgengdar vegna meira fæðu-
framboðs í lækjunum.
Inngangur
Miklar breytingar hafa orðið á
gróðurfari hér á landi frá landnámi
og má segja að skógar-, gróður- og
jarðvegseyðing hafi einkennt þær
lengst framanaf. Skógrækt og land-
græðsla hafa hinsvegar aukist til
muna síðustu áratugi og um leið
hefur dregið úr sauðfjárbeit og
veðurfar farið hlýnandi. Þau sögu-
legu tíðindi urðu nýlega að sýnt var
fram á að gróðurmagn er nú byrjað
að aukast á landsvísu; það er að
Áhrif trjágróðurs á líf í lækjum við rætur Heklu
Helena Marta Stefánsdóttir og Bjarni Diðrik Sigurðsson
Landbúnaðarháskóla Íslands
1. mynd. Kortið sýnir staðsetningu lækjanna sem
rannsakaðir voru á Suðurlandi, við rætur Heklu. SB
stendur fyrir læki í birkiskógum og SS fyrir læki á
örfoka landi.