Rit Mógilsár - 2013, Blaðsíða 88

88 Rit Mógilsár 27/2012

fengist á Stálpastöðum í Skorradal,
en þar eru aðeins fá tré. Marþallar-
fræ er afarsmátt, en hefur spírað
vel.
Abies lasiocarpa (fjallaþinur)
Hann hentar sem jólatré, en er van-
gæfur í ræktun, nema undir skerm
fyrstu árin og telst skuggaþolinn.
Verður aðeins runni á miklum
berangri, en þolir vel að vaxa uppúr
skjóli ef þess nýtur við fyrstu árin.
Gefur ekki jólatré nema að trén fái
fulla dagsbirtu er frá líður. Út-
breiðslusvæði fjallaþins er svipað og
þallanna. Þar sem best lætur getur
fjallaþinur náð 20-30 m hæð og vex
sums staðar hérlendis nær jafnhratt
og sitkagreni. Tegundin myndar
þroskað fræ tiltölulega ungt og getur
fjölgað sér með sveiggræðslu nærri
skógarmörkum. Ef menn kjósa að
nota fræ af íslenskum fjallaþin þá
ber hann oft fræ, t.d. á Hallorms-
stað, í Skorradal og Þjórsárdal.
Fræþroski og spírunarhæfni eru hins
vegar misjöfn eftir árum. Langbesta
fræárið hingað til var 2008.
Thuja plicata (risalífviður)
Hann vex nokkurn veginn á sama
svæði og marþöll, en ekki eins langt
til norðurs, eða aðeins til bæjarins
Sitka í Alaska. Hann þarf fremur
frjóan jarðveg og nægan raka, t.d. í
vel framræstum jarðvegi í mýrar-
jöðrum og meðfram ám og lækjum.
Risalífviður er mjög skuggaþolinn og
vex yfirleitt ekki í tegundahreinum
lundum, heldur í bland við aðrar
trjátegundir. Hann getur náð allt að
70 m hæð við bestu skilyrði og allt
að 300-400 cm þvermáli. Getur náð
þúsund ára aldri. Viðurinn er mjúkur,
en sterkur miðað við þyngd, góður í
gítarkassa. Hann er talsvert rækt-
aður í Skotlandi, Danmörku og
Þýskalandi. Langmerkasti lundurinn
hérlendis, og sá eini sem er farinn að
spjara sig verulega, er smá klasi af
plöntum frá Kamlpoops í Bresku
Kólumbíu í Kanada, sem voru
gróðursettar árið 1963 við Jökullæk
á Hallormsstað, rétt neðan við gömlu
rauðgrenitrén. Trén uxu lítið í meira
en 30 ár, en hafa vaxið firnavel
síðan um aldamót. Hefur borið örfáa
köngla hingað til með spírandi fræi.
Fraxinus excelsior (askur)
Askur vex í Evrópu frá Þrándheims-
firði í Noregi til N-Spánar. Nyrst vex
hann aðeins við bestu skilyrði, svo
sem meðfram lækjum þar sem ekki
er mikil hætta á næturfrostum.
Hægt er að fyrirbyggja haustfrost-
skemmdir að einhverju marki með
því að rækta hann undir skerm
fyrstu árin. Mætti hugsa sér hann
undir stálpuðum og vel grisjuðum
asparskógi hérlendis. Mikið vanda-
mál er komið upp í N-Evrópu með
ræktun asks vegna sveppasjúkdóms
sem leggst á hann þar (Wikipedia
2012b). Askur er full hitakrefjandi til
að nota hér í stórum stíl. Stærstu
aska á Íslandi er að finna í Reykja-
vík, Hafnarfirði og í Fljótshlíð, en það
eru samt fá tré. Spírunarhæft fræ
hefur fengist í Múlakoti. Yfirleitt
verður askurinn ekki meira en 250
ára gamall, svo hann er fremur
skammlíf trjátegund og getur eins og
margar slíkar náð miklum hæðar-
vexti á fyrstu árum sínum. Askurinn
er í meðallagi stórvaxinn, allt að 46
m hár, en algengast er að hann
verði 20-35 m. Hann gefur af sér við
til ýmissa sérnota, svo sem í verk-
færasköft, húsgögn, o.fl. Einnig
góður í eldivið. Yfirleitt blómstrar
hann annaðhvort karl- eða kven-
blómum. Ef fræinu er sáð á meðan
það er enn grænt getur það spírað
strax. Annars ekki fyrr en eftir að
tveir vetur hafa liðið.
Acer pseudoplatanus (garðahlynur)
Garðahlynur hefur vaxið í görðum í
Reykjav ík s íðan 1886-1888