Saga - 2017, Blaðsíða 112

Horft var á kosningaréttinn sem félagslegt ferli og aðferðum
samtvinnunar beitt til þess að skoða hvaða samfélagsbreytur gátu
hindrað fólk í að lifa mannsæmandi lífi og takmarkað aðgang þess
að því sem nú teljast mannréttindi. Með öðrum orðum hvers konar
fólki var ýtt út af hinu pólitíska sviði í krafti samtvinnaðrar mis-
mununar. Við samlestur þeirra rannsóknargagna sem unnið var
með, þ.e. Skýrslna um fátækraframfæri í Reykjavík 1910–1925 og kjör-
skrár fyrir Reykjavík vegna alþingiskosninga 21. október 1916, var
því spurt hvað samtvinnun gerir, ekki hvað samtvinnun er. Við það
birtust fleiri og fjölbreyttari forsendur mismununar en ég átti von
á að sjá. Það staðfestir að samfélög manna eru síbreytileg og hver
stað ur og hver tími hefur sín valdatengsl og sína mismununar -
þætti.
Varla þarf að taka það fram að þegar horft er á íslenskt samfélag
á fyrstu áratugum 20. aldar virðast breytur á borð við kynþátt, upp-
runa og kynhneigð vera með öllu ósýnilegar eða fjarverandi en allt
eru það lykilbreytur þegar kenningum um samtvinnun er beitt í
samtímarannsóknum. Þeir þættir sem stóðu upp úr, vegna þess að
þeir höfðu afgerandi áhrif á félagslega stöðu og lífsafkomu fólks á
fyrstu áratugum 20. aldar og gátu skapað ójöfnuð og misrétti, voru
stéttarstaða og kyn sem aftur samtvinnuðust þáttum á borð við elli,
andlega og líkamlega vanheilsu, fötlun, hjúskaparstöðu og „ómegð“
eins og það heitir í opinberum gögnum. Allt voru þetta taldar
verðugar ástæður fyrir því að fá styrk. Óverðugar ástæður á borð
við drykkjuskap og siðferðislega bresti birtust ekki í þeim gögnum
sem ég skoðaði og því eru þær ekki til umræðu hér.
Til þess að raungera kenningar og hugtök var rýnt í ævibrot
nokkurra kvenna sem allar áttu það sameiginlegt að hafa um lengri
eða skemmri tíma misst kosningarétt sinn sökum fátæktar. Ástæður
þess að þær þurftu að leita á náðir sveitarfélagsins og gerast „þurfa-
menn“ voru þættir eins og missir fyrirvinnu og veikindi eiginmanns
ásamt barnafjölda eða ómegð.
Á tyllidögum er því gjarnan haldið fram að við eigum að nota
söguna til að varpa nýju ljósi á samtíð okkar og, ef vel tekst til,
stuðla að bjartari framtíð. Gildandi lög um ríkisborgararétt mynda
athyglisverða brú á milli fortíðar og nútíðar. Ennþá er það svo að
„skuld fyrir þeginn sveitarstyrk“ getur takmarkað mannréttindi
fólks sem hér kýs að búa. Að mörgu er því að hyggja þegar hundrað
ára saga kosningaréttar og kjörgengis íslenskra kvenna er skoðuð.
þorgerður h. þorvaldsdóttir110
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 110