Saga - 2017, Page 166

ýkjum til þess að sýna fram á nauðsyn umbóta. Hann mælti samt
ekki alfarið með nýrri húsagerð. Þvert á móti mæltu efnahagsleg rök
með því að bæta torfbæinn með nýjum aðfluttum efnum.
Ekki fer milli mála að skammur líftími torfs sem byggingarefnis
átti stóran þátt í að tekin var upp önnur húsagerð þegar færi gafst,
en þótt breyttar aðferðir væru líklegar til að bæta ýmsa galla torf-
bæjarins og spara erfiði í viðhaldi til lengri tíma, má fullyrða að þær
hafi dregist nokkuð á langinn af efnahagslegum og félagslegum
ástæðum. Bændur voru löngum leiguliðar. Óviss staða þeirra gagn-
vart landeigendum var án efa letjandi en trygg ábúð hinsvegar hvati
til framfara– betra var að sá í eigin garð.
Úr vöndu er að ráða þegar grunnþættir sem ráða för — svo sem
byggingarefni, verkfæri, tækniþekking, atvinnu- og lífshættir og
efnahagur — breytast einn af öðrum í tímans rás. Fagurfræðileg rök
eru erfiður mælikvarði og virðast hér helst mega duga til verðskuld -
aðra eftirmæla um torfbæinn, líkt og við á um ýmsar stefnur í bygg-
ingarlist sem runnið hafa sitt sögulega skeið. Því fleira sem gert var
til þess að auka gæði torfbæjarins, með nýjum byggingarefnum og
nýj um aðferðum, þeim mun fleira hvarf af eiginleikum hans og ásýnd.
Þegar svo var komið að húsið var að miklu leyti byggt úr timbri eða
steinsteypu, þótt útveggir væru hjúpaðir torfi, virðist allt eins hafa
verið rökrétt að byggja húsið alfarið sem timburhús eða steinhús og
nýta eiginleika þeirra efna til sköpunar.
Að öllu samanlögðu má ætla að hvatinn til þess að viðhalda torf-
bænum — eða þá tregðan til að leggja hann niður, eftir því hvernig
á er litið og hversu makleg sem orðræðan um torfið sem byggingar-
efni kann að hafa verið — hafi fyrst og fremst átt sér efnahagslegar
forsendur. Þarafleiðandi voru nýir byggingarhættir allt eins í far-
vatninu, þegar efnahagur og aðstæður leyfðu, svo sem raunin varð
að lokum. Óvinsamlegur áróður og aðgerðir stjórnvalda kunna að
hafa flýtt þróuninni en tæpast ráðið úrslitum.
gunnar sveinbjörn óskarsson164
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 164