Saga - 2017, Blaðsíða 170

fræðistofnunar árið 1983 en hefur nú verið gefin út í enskri þýðingu
undir heitinu Childhood, Youth and Upbringing in the Age of
Absolutism. An Excercise in Socio-Demographic Analysis. Það er ekki úr
vegi að gera ritinu nokkur skil í ljósi þessarar tímamóta útgáfu.
Bókin er brautryðjandaverk á sviði bernsku- og fólksfjölda- og fjöl-
skyldusögu hér á landi en þar gerði Loftur ítarlega grein fyrir helstu
alþjóðlegu rannsóknum á því sviði og mátaði þær við íslenskar
aðstæður. Ritið hefur þó víðari skírskotun en svo, og segja má að
það liggi á mörkum hugarfarssögu og fólksfjöldasögu. Auk hinna
hefðbundnu heimilda fólksfjölda- og fjölskyldusögunnar, þ.e. mann-
tala, prestsþjónustubóka og sóknarmannatala, hagnýtir Loftur ríku-
lega ýmsar aðrar heimildir, svo sem ævisögur, endurminningar,
kveðskap og lagatilskipanir.
Í bókinni kynnir Loftur franska sagnfræðinginn Philippe Ariès
fyrir íslenskum sagnfræðingum og beitir kenningu hans um tengsl
bernskuvitundar og samfélagsgerðar á íslenskar aðstæður. Áhuga -
verðar niðurstöður Lofts lúta að samtímahugmyndum um aldurs skil
í íslensku samfélagi nýaldar en hann fjallar um ungdómshugtakið á
nýstárlegan hátt. Hann sýnir að þar hafi verið um að ræða sam-
félagsflokk sem á lítið skylt við hugtakið ungling í nútímamáli; ung-
dómurinn hafi þannig í senn náð yfir stálpuð börn og vinnufólk sem
var löngu komið af barnsaldri. Öðrum þræði verður þessi flokkur til
vegna hinnar sérstöku samfélagsgerðar í norðan- og vestan verðri
Evrópu, þar sem vinnumennska var hluti af lífsferli einstaklinga en
hún var fyrst kynnt til sögunnar af Cambridge-hópnum svokallaða.
Hið sérstaka fólksfjöldakerfi í norðan- og vestanverðri Evrópu
markaðist jafnframt af háum giftingaraldri og háu hlutfalli fólks
(einkum kvenna) sem aldrei gekk í hjónaband. Loftur sýnir fram á að
á Íslandi hafi skapast ýkt mynd af þessu vesturevrópska hjúskapar-
mynstri, nokkuð sem tölfræðingurinn John Hajnal og sagnfræðingur -
inn Peter Laslett bentu einnig á í ritum sínum um þetta kerfi. Í bók-
inni dregur Loftur líka fram áhugaverðan landshlutamun á milli
Hóla- og Skálholtsbiskupsdæmis. Hann bendir á að í Skálholts -
biskups dæmi hafi eftirlit með uppfræðslu ungdómsins náð til fólks
sem komið var hátt á fertugsaldur en í Hólastifti hafi það að mestu
einskorðast við fólk undir tvítugu. Loftur hefur í öðrum ritum sínum
dregið fram þennan mun á Norður- og Suður landi og bent á að læsi
hafi verið útbreiddara á Norðurlandi en Suður landi.
Bókin Bernska, ungdómur og uppeldi á einveldisöld leiðir í ljós að
þótt Ísland falli vel að þeirri samfélagsgerð sem Cambridge-hópur -
ólöf garðarsdóttir168
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 168