Saga - 2017, Qupperneq 185

sem „stórvirkum líknara og ljósföður“ og voru þeir samkvæmt lýsingum
gæddir bæði karlmennsku og kvenlegum eiginleikum, gátu verið karlmann-
lega vaxnir, með glaðlega lund, meðfædda lipurð og löngun til að hjálpa
(bls. 111).
Ljóst er að skoðanir um aðkomu karla í fæðingarhjálp hafa verið skiptar
og ekki stóðu kynin jöfn, því það hlaut ekki hljómgrunn hjá landlæknum að
prófa ljósfeður formlega til yfirsetustarfa. Hlutverk karla í fæðingarhjálp
þróaðist hins vegar innan læknisfræðinnar sem sérhæfing í fæðingarlækn-
ingum. Margt hefur breyst í kynjajafnvægi þar, því í dag er meirihluti
fæðingarlækna á Íslandi — og raunar almennt í læknanámi — konur.
Fæðingarsögur
Erla Dóris segist hafa fundið ítarlegar lýsingar á erfiðum fæðingum sem
læknar komu að en erfitt hafi reynst að finna fæðingarsögur frá yfirsetukon-
um sem sáu um eðlilegar fæðingar. Hér má benda á að yfirleitt eru yfirsetu-
konur líka viðstaddar erfiðar fæðingar þótt þeirra sé ekki getið í frásögnum.
Þar vinna þær að lausn mála með læknum. Almennt er saga kvenna á marg-
an hátt falin og hefur hingað til ekki verið vel skráð eða skoðuð af fræði -
mönnum. Það á ekki síður við um sögu fæðinga, sem er samofin sögu
ljósmæðra og þekkingu þeirra í samfélaginu.
Sagt er nákvæmlega frá tveimur fæðingum í ritgerðinni. Sú fyrri er frá
því snemma á rannsóknartímabilinu en hin síðari seint. Báðar enda illa.
Fyrri fæðingarsagan er frá 1768. Þá fer kona í Hlíðarhúsum á Seltjarnarnesi
í fæðingu of snemma (bls. 60–62). Hún á von á tvíburum en það var ekki
vitað fyrirfram. Bjarni landlæknir er sóttur til konunnar og í samræmi við
eigin tilkynningu, að „nær nokkur kona í Arnarhólssókn leggst á gólf eða
kemur í barnsnauð“ skuli vitja Margarethe katrine, kallar hann hana til með
þeim orðum að næst guði sé það hún sem geti aðstoðað Guðrúnu í Hlíðar -
húsum. Augljóslega vinna þarna vel saman forkólfar tveggja heilbrigðisfag-
stétta í mótun á Íslandi, þótt þau fái ekki við neitt ráðið og bæði móðir og
börn deyi. Orðið barnsnauð virðist þarna bæði vera notað um fæðingar
almennt og það þegar neyð blasir við og fæðingin er óeðlileg.
Seinni frásögnin er frá árinu 1858 og er nákvæm frásögn af erfiðri fæðingu
kristínar á Hámundarstöðum (bls. 63−65). Barnið bar rangt að og bæði móðir
og barn dóu. Inn í textann er skeytt frásögn af eðlilegri fæðingu í einni setn-
ingu. kristín hafði fætt 10 sinnum áður og fyrri fæðingar allar gengið eðlilega
fyrir sig. Í prestþjónustubók sr. Hákonar Jónssonar Espólín var skrifað um
fæðingu hennar árið 1854: „Fæðingin gekk mjög auðveldlega sem jafnan er
vant fyrir þessari konu — heyrðist tvisvar hljóð í henni“ (bls. 64).
Í þessari ritgerð er hugtakið fagvæðing lítið sem ekkert rætt né heldur
fæðingarhjálp þar sem allt gengur vel. Þó er vitnað í dagbók Sveins Páls -
sonar landlæknis frá árinu 1792 þar sem segir að sveitakonur fæði börn sín
andmæli 183
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 183