Saga - 2017, Side 203

skráarhöfundur reynist vera í fullum rétti. Aftur á móti minnir þetta á að
þörf er á reglulega nákvæmri efnisorðaskrá allra bindanna á neti þegar þau
eru öll komin út. Ekki nægir að birta orðaleitarhæfan texta á neti, því til
dæmis þarf stafrófsraðaða skrá til þess að benda lesendum á að kartöflur
séu nefndar sem potacer.
Þægilegra hefði verið að fá báða textana prentaða saman í opnu, þar sem
þeir eru tveir, íslenskuna á vinstri síðu en dönskuna til hægri (eða öfugt).
Það hefði gert fyrirhafnarminna að nota textana saman við að fá sem ótví -
ræðasta merkingu. En ég geri ráð fyrir að það hefði kostað nokkuð mikla
handavinnu við umbrot; sá texti sem er lengri hverju sinni hefði orðið að
ráða blaðsíðuskilum í hinum hvernig sem þar stæði á síðu. Ég ætla því bara
að vera þakklátur fyrir frágang textans eins og hann er.
Landsnefndin 1770–71 er merkisfyrirbæri í Íslandssögu 18. aldar. Ekki
er vitað um nánustu tildrög þess að hún var stofnuð, 20. mars 1770. En hvort
tveggja var að hagrænar úttektir með framfarir að markmiði voru þá í tísku
í Danaveldi, eins og víðar um Evrópu, og ærin tilefni voru til að reyna að
hressa upp á bjargræði Íslendinga. Má þar nefna fjárkláðafaraldur mikinn,
samdrátt í rekstri Innréttinganna í Reykjavík og hugmyndir um afnám ein-
okunarverslunar. Nefndarmenn voru þrír: Andreas Holt, formaður nefndar -
innar, var norskur stjórnsýslustarfsmaður sem virðist annars næsta óþekkt -
ur. Þorkell Fjeldsted var íslenskur en lögmaður í Færeyjum og átti eftir að
verða stiftamtmaður í Þrándheimi. Thomas Windekilde var Dani sem hafði
verið kaupmaður á Eyrarbakka. Erindisbréf var nefndinni sett, 15. maí um
vorið, og átti hún að kanna margt eins og þá tíðkaðist: fólksfjöldabreytingar,
fjölda lækna og ljósmæðra, fiskveiðar og fiskverkun, frjálsa verslun, korn-
mölun, kornrækt og íslenskt villikorn, búfjárrækt og fjárkláða, sölu konungs -
jarða, amtaskiptingu landsins, landvarnir, Innréttingarnar og verkefni
þeirra, nytsöm jarðefni, samgöngubætur, launverslun og hvaðeina annað
sem gæti orðið landinu til nytsemdar. Nefndin kom til Íslands um sumarið
með 1.300 eintök af erindisbréfinu sem var dreift til biskupanna og þaðan
áfram til landsmanna. Nefndin hafði aðsetur í Reykjavík, í nýbyggðu
fangelsi sem hýsir nú skrifstofur forsætisráðherra. Hún ferðaðist um allt
vestanvert landið, komst til Akureyrar norðanlands og Eyrarbakka sunnan-
lands og einn nefndarmanna til Reykjaness við Ísafjarðardjúp. Úr landi
sigldu þeir 15. ágúst 1771 en héldu áfram starfi sínu í kaupmannahöfn
næstu ár.
Höfundar bréfa til Landsnefndarinnar koma víða við og nýta sér vel hið
opna atriði erindisbréfsins að fjalla um hvaðeina sem þeir töldu landinu til
nytsemdar. Hreppstjórar og aðrir bændur svara stundum saman og birta
einkum sjónarmið leiguliða, sem voru raunar um 95% bænda, kannski eink-
um sjónarmið efnaðri hluta þeirra. Oft koma sömu tillögur fram í bréfum
prestanna en líklega heldur strangari í garð lægri stétta. Einna algengasta
umkvörtunarefnið voru leigukúgildi á jörðum. Sérstaklega var kvartað und-
ritdómar 201
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 201