Saga - 2017, Síða 211

Guðni Th. er manna best kunnugur efni bókarinnar en þakkar þó einum
sjö fræðimönnum samráð og yfirlestur. Þetta eru vinnubrögð hins vand -
virka rannsakanda og ekki að furða þó ég sjái ekki efnisvillur í texta hans.
Þeim bregður fyrir í efni sem aukið hefur verið við á endasprettinum.
Þannig gleymist í yfirliti um forsetakosningar að Vigdís varð ekki aðeins
sjálfkjörin 1984 heldur líka 1992. Og í æviágripi Sveins Björnssonar er hann
sagður forstjóri Eimskipafélagsins þegar hann var raunar praktíserandi
lögfræðingur. Svona slæðist eðlilega inn í fyrstu gerð texta og þarf visst
svigrúm til að lagfæra svo öruggt sé.
Einkenni yfirlitsritsins ríkja í framsetningunni. Hún er knöpp, hnit mið -
uð og þó mælsk, hver kafli opnaður með „sviðsetningu“ á sögulegri stundu,
víða eftirminnilega að orði komist. Guðni rekur atburðarásina, lýsir aðstæð -
um og atvikum, leggur jafnvel mat á gerðir og skoðanir sögupersóna. En
hann rökræðir ekki aðferð sína eða efnisval, vísar til heimilda án þess að
fjölyrða um þær (sem væri þó víða forvitnilegt) og tekur ekki upp umræðu
við aðra fræðimenn. Hann lýsir t.d. rétt og mjög nákvæmlega vanda Vig -
dísar Finnbogadóttur þegar hún hafði sjálf tekið sér frí á minningardegi
kvennafrídagsins en þurfti að rjúfa það til að staðfesta lög gegn verkfalli
flugfreyja. En án þess að leiðrétta berum orðum þann útbreidda misskilning
að þar hafi verið um bráðabirgðalög að ræða.
Um túlkun á eðli forsetaembættisins og valdsviði forseta rekur Guðni að
sjálfsögðu álit stjórnmálamanna á hverjum tíma og þeirra fræðimanna sem
þeir studdust við, einkum lögfræðikennara. Það er hluti af atburðarásinni.
En hvernig fræðimenn túlka það eftirá, það er rannsóknarsaga sem fellur
utan við ramma yfirlitsritsins. Guðni tekur því ekki upp umræðu um þá
hluti við Svan kristjánsson — þó hann styðjist að öðru leyti við rannsóknir
Svans, t.d. á störfum Sveins Björnssonar — eða aðra. En veit samt hvað sú
klukka slær og sýnir það með því að nefna, á sínum stað í atburðarásinni,
hvað höfundur kenningarinnar um forsetaþingræði hafði að segja um
íslenska forsetaembættið og hvað einn lærisveinn hans hafði eftir Vigdísi
forseta í sérstakri ritgerð um stjórnarfar Íslands.
yfirlitshöfundurinn takmarkar viðfangsefni sitt og skammtar sér líka
pláss, ákveður hve hratt hann vill fara yfir og heldur þeim takti. Guðni velur
allhraða yfirferð. Hann skrifar sex meginkafla, einn um fullveldið og kon-
ungssambandið, annan um hernám og lýðveldisstofnun, síðan einn um
hvern forseta. kaflarnir lengjast smám saman úr 20 síðum í rúmar 30.
Heimildirnar sýna hve hæglega Guðni gæti lengt hvern kafla í heila bók. En
hann stenst freistingar efnismagnsins, velur og hafnar, og hafnar nógu
mörgu til að geta fjallað fróðlega um það sem hann velur, t.d. aðkomu
forseta að stjórnarmyndunum sem kalla má rauðan þráð bókarinnar.
Hefur hann þá pláss til að segja eitthvað nýtt? Já, það tekst honum vel.
Fjölvíða nýtir hann frumheimildir til að bregða nýju ljósi á einstök atriði. Og
ekki aðeins þau einstöku; hér er t.d. í fyrsta sinn, svo ég viti, rakið í sam -
ritdómar 209
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 209