Saga - 2017, Blaðsíða 212

hengi hvernig háttað var samráði forseta við ríkisstjórn eða forsætisráðherra
um opinber ræðuhöld.
En hvers sakna ég þá helst af því sem Guðni gefur sér ekki pláss til að
ræða?
Í sögu þjóðhöfðingjaembættisins er óhjákvæmilegt að konungssam-
bandið við Danmörku fái meiri athygli en sambandið að öðru leyti. Ég get
því ekki fundið að því þó lesandi fái e.t.v. þá hugmynd að 1918 hafi
Íslendingar umfram allt þurft að taka afstöðu til konungssambandsins. En
í raun held ég þeir hafi hugsað meira um það sem síðar hét „frjáls för fjár-
magns og vinnuafls“ milli Danmerkur og Íslands.
Um Svein Björnsson tekur Guðni réttilega fram að hann beitti hiklaust
aðstöðu sinni, sem ríkisstjóri og forseti, til að hafa áhrif á stjórnarsamstarf
og þá stundum til að halda sósíalistum utan stjórnar. En gerir minna úr
hinu, sem þó gægist fram í frásögninni og er allrar athygli vert, að á vissum
tímum gætti Sveinn jafnræðis með sósíalistum og öðrum flokkum.
Um Ásgeir Ásgeirsson hefur mér þótt merkileg athugun, sem Ólafur W.
Stefánsson birti í blaðagrein (Morgunblaðið 26. júní 2004, bls. 29), um menn
sem tekið höfðu út refsingu fyrir framgöngu sína í andófi gegn aðild Íslands
að NATO en fengu ekki kosningarétt fyrr en vinstristjórn beitti sér fyrir
sakar uppgjöf þeirra. Það var ekki Ásgeir forseti heldur handhafar forseta-
valds í fjarveru hans sem staðfestu þá ráðstöfun, hvort sem það var til að
létta af forseta leiðri skyldu eða til að koma því fram sem hann vildi hindra.
Þetta þykist ég vita að ekki hafi farið framhjá Guðna en honum þótt rétt að
sleppa, bæði af því að túlkun málsins er tvíræð og af því að handhafar for-
setavalds koma hvergi við sögu (eru ekki nefndir í vandaðri atriðisorða -
skrá). Ef sagan hefði náð yfir tímabil Ólafs Ragnars líka — þar sem mál Árna
Johnsen kom til hans kasta og þar sem hann varð að gæta þess, þegar hann
beitti synjunarvaldi forseta, að gefa handhöfum forsetavalds ekki tækifæri
til að staðfesta lög sem synja skyldi — má vera að Guðna hefði þótt meiri
ástæða til að nefna þessar hliðstæður úr tíð Ásgeirs. Þess háttar taktískar
ákvarðanir þarf yfirlitshöfundur að taka við hvert fótmál.
Um kristján Eldjárn hefur mér þótt merkilegt hvernig hann vísaði á bug
hugmynd Geirs Hallgrímssonar um að þingmeirihluti gæti ákveðið mynd -
un utanþingsstjórnar. Því lýsti Guðni ágætlega í bók sinni um árið (Völ -
undar hús valdsins, bls. 168–175) og hefur ekki séð ástæðu til að endurtaka
það hér. Er raunar lofsvert út af fyrir sig hve vel hann stillir sig um að orð -
lengja um sínar eigin rannsóknir.
Um Vigdísi hleypur Guðni yfir merkilega og vel kunna sögu af árekstri
hennar við ráðherra vegna fyrirhugaðra bókmenntaverðlauna. Þess í stað
rifjar hann upp hvernig hún beitti sér gegn áformi um að danska þokaði
fyrir ensku á miðstigi grunnskólans. Því efnisvali er ég raunar sammála: að
sleppa efni sem Páll Valsson hefur gert prýðileg skil (Vigdís. Kona verður for-
seti (2009), bls. 341–344) og rekja frekar merkilegt mál sem aðrir höfundar
ritdómar210
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 210