Saga - 2017, Page 214

eina trúlega sögu. Hann gerir lesendum strax grein fyrir því að ritheimildir,
Landnámabók og Íslendingabók, séu „í meira lagi ótraustar“ um landnáms-
tímann. Upphaf mannvistar verði til dæmis að ákvarða út frá fornleifum og
tengslum þeirra við náttúruminjar.
Eftir að opnuð var sýning fyrir almenning um landnámið, í Aðalstræti í
Reykjavík, er mörgum kunnugt að svonefnd landnámsgjóska hafi fallið árið
871 +/- 2 ár, sem var nánar tiltekið á bilinu 869‒73. Á síðustu misserum
hefur hins vegar lokist upp fyrir fræðimönnum að bandarískir vísindamenn
komust að þeirri niðurstöðu að gjóskan hefði fallið 877 +/- 4 ár, eða á bilinu
873‒81. Höfundur umræddrar bókar telur sig hafa ástæðu til að halda að
fyrrnefnda ársetningin sé nær lagi. Hann ræðir svo rækilega af hverju ætl -
andi sé að landnám hafi verið byrjað áður en gjóskan féll og hvenær þá.
Hann sér ekki ástæðu til að efast um að fólk hafi sest að í Vestmannaeyjum
fyrir 870 og í Reykjavík jafnvel áratugum fyrir 870. En það breyti því ekki að
veruleg ummerki um langvarandi og stöðuga byggð séu öll ofan landnáms-
lags. kenningar um miklu eldri byggð, er byggjast á örkolum og geislakoli,
fái ekki haggað þessari niðurstöðu. Rök höfundar eru skýr og umræðan
gagnleg.
Fyrsti kafli nefnist „Landnámstími samkvæmt bestu heimildum“. Forn -
leifafræðingar hafa almennt tímasett fundi sína út frá áratalinu 871 +/- 2, eftir
að það kom fram, og álykta um tímalengd út frá jarðvegsþykknun en hafa þó
engar meginviðmiðanir um þykknunarhraða. Höfundur tekur sér fyrir hend-
ur að bera saman niðurstöður þeirra og álykta um árlega meðal þykknun
jarðvegs. Það lýsir vel þeim vilja hans og viðleitni að koma að tölum þegar
unnt er til nánari skýringar og til að reyna að auka nákvæmni. Hann ályktar
að 0,3 mm á ári sé lítil þykknun en 1,5 mm mikil. Þetta væru 3 til 15 sm á öld
eftir að land byggðist. Verður fróðlegt að sjá hvað fornleifafræðingum og nátt-
úrufræðingum finnst um þetta. Í mínum augum er þetta merkileg tilraun og
ætti að reynast gagnleg viðmiðun til tímasetningar fornleifa.
Höfundur veitir yfirlit um fornleifarannsóknir tengdar landnámi, þar
með um nýjar og nýlegar, sem er þarft verk, og kemst að þeirri niðurstöðu
að land hafi byggst á bilinu 850 til 950. Um síðari mörkin styðst hann ekki
síst við athuganir á strontíum í tönnum.
Annar kafli nefnist „Ritheimildir um landnám“. Höfundur rekur hug-
myndir og skoðanir margra og finnst mér mest varið í þegar hann tekur þær
til mats. En ósjaldan lætur hann það hjá líða og verður framsetningin þá eins
og stæði textinn í alfræðiriti, þar sem efnisrakning er oft án athugasemda.
Það mun einmitt hugmynd höfundar að lesendur geti nýtt sér bókina sem
handbók, fundið allt hið helsta um landnámið og fræðin um það. Þetta er
vissulega nytsamlegt.
Ekki kemur mikið fram um hlutverk Ara fróða við ritun Frumlandnámu
og samvinnu hans við aðra um efnissöfnun né er heldur minnst á kenningar
Barða Guðmundssonar um að margir menn hafi komið að söfnun fróðleiks
ritdómar212
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 212