Saga - 2017, Page 215

um landnám og að mismunandi áhugamál þeirra birtist enn í texta Land -
námu. Ég ímynda mér að skýrari hugmyndir um texta Frumlandnámu gætu
helst varpað ljósi á tilganginn með ritun hennar. Höfundur rekur annars
kenningar um tilgang Landnámu og finnst sumum þeirra áfátt og finnur
meinbugi. Hann styðst við eftirmála hinnar ungu Þórðarbókar, telur að
hann hafi verið í Frumlandnámu og hallast helst að því að biskupar landsins
hafi fengið Ara fróða, kolskegg fróða og kannski fleiri til að safna saman
efni um uppruna Íslendinga enda þreyttir á ábendingum útlendinga um að
landsmenn væru komnir af þrælum og illmennum, eins og segir í eftirmál-
anum að erlendir menn haldi fram. Ekki sýnist mér kaflar sem raktir hafa
verið til kolskeggs benda til að uppruni landnema hafi verið meginatriði.
Barði dró þó fram atriði sem bentu til áhuga sumra heimildarmanna á upp-
runa landnema.
Höfundur víkur að náttúrunafnakenningu Þórhalls Vilmundarsonar en
hún hafði mikil áhrif og mótandi á okkur og marga af okkar kynslóð. Upp -
rifjunin er þörf því að umræða um kenninguna hefur verið heldur daufleg
í seinni tíð.
Þriðji meginkafli nefnist „Byggð verður til“. Fyrsti undirkafli þar er um
uppruna landnema og er fjallað allrækilega um hvaðan þeir muni helst
komnir, út frá verkmenningu, húsdýrum, tungumáli, líkamseinkennum,
blóðflokkum og erfðaeinkennum og loks vikið að stéttareinkennum. Annar
undirkafli er um landnámshætti og byrjað á skipum og siglingatækni og
síðan tekist á við það hvernig menn fundu sér land til búsetu og helguðu sér
það. Í framhaldinu er gerð grein fyrir kenningum Einars Pálssonar um land-
nám og goðfræðileg tákn. Að svo búnu er vikið að félagstengslum land -
nema og stjórnarumdæmum og loks fjallað nokkuð rækilega um líklegan
fjölda landnemanna. Hér er glímt við margt af því sem áhugamönnum um
landnámið þykir forvitnilegast; umræðuefnin eru mörg og spennandi. Þriðji
undirkafli í þriðja meginkafla nefnist „Lífsbjörg“ og er þar rætt hvernig
landnemar muni hafa komist af í fyrstu.
Höfundur treystir lítt á ritheimildir í umfjöllun sinni en hafnar þeim
ekki fyrirfram heldur ber saman við fornleifar, náttúruminjar og aðra vitnis -
burði og gerir þetta fimlega. Merkilegt er hversu erfitt er að sýna fram á
keltneskan uppruna (skosk-gelískan, írskan) út frá verkmenningu, tungu-
máli (orðaforða), líkamseinkennum og blóðflokkum og höfundur telur margt
í ábendingum um þetta heldur vafasamt. En svo stöndum við frammi fyrir
nýjum rannsóknum sem benda til arfgerðar sem verði helst rakin til hins
skosk-gelíska svæðis, jafnvel allra helst til Suðureyja. Hvernig skýrum við
þetta ósamræmi erfðafræði og menningarsögu? Höfundur hefur ekki svör
(bls. 211) og kannski er ráðlegt að láta tímann líða og bíða frekari erfðafræði -
rannsókna áður en mikið verður ályktað?
Fjórði aðalkafli nefnist „Forsaga og fleiri upprunakostir“, um papa,
hugsanlega siglingu Pýþeasar frá Massilíu (Marsölum) til Íslands og Íra -
ritdómar 213
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 213