Saga - 2017, Blaðsíða 224

mætt miðað við „raunverulegt vægi“, svo ég leyfi mér að taka þannig til
orða? Svarið við þessari spurningu liggur ekki alveg í augum uppi.
Sögu kvenna eru gerð nokkur skil í ritinu. Þar má nefna nokkuð ítarlega
umfjöllun um ástandið svokallaða í seinni heimsstyrjöldinni og kröfur um
kvenréttindi og nýjan stíl í klæðaburði kvenna á þriðja áratug 20. aldar. Þá
er t.d. rætt um skrif katrínar Thoroddsen um takmörkun barneigna sem og
andstöðu sem fram kom við hugmyndir hennar. Ennfremur er kafli með
yfirskriftinni „Barnasprenging og rótgróin fjölskyldugildi“ (bls. 104−107). Í
honum er fjallað um barnasprengju eftirstríðsáranna en þar er einnig að
finna m.a. umræðu um baráttu fyrir jafnrétti kynjanna á tímabilinu, dagvist-
unarmál, tímaritið Melkorku, atvinnuþátttöku kvenna, fjölda kvenna á Al -
þingi, umræðu um kynferðismál og aðferðir við getnaðarvarnir. Málið hér
er hins vegar að bæði er umfjöllunin stutt og þessir þættir tengjast ekki beint
nema þá út frá þeirri hugsun að „konur“ tengist yfirhöfuð „einka sviði“,
móðurhlutverki, kynverund og barneignum án tillits til þess sem á sér stað
í lífi þeirra að öðru leyti. Öll þau þemu sem sett eru undir einn hatt í kaflan-
um hefðu gjarnan mátt fá ítarlega umræðu hvert og eitt. Það hefði mátt nýta
betur þær rannsóknir sem til eru þótt höfundi sé líka ákveðin vorkunn
vegna skorts á rannsóknum á sögu kvenna á tímabilinu.
Annað dæmi, sem vert er að ræða í þessu samhengi, snertir uppgang
nýju kvennahreyfingarinnar á sjöunda og áttunda áratugnum. Vissulega er
fjallað um þá sögu í ritinu og er hún dæmi um kvennasögulegt efni sem fær
óvenjumikla umfjöllun. Varið er sem svarar u.þ.b. fjórum dálkum, eða einni
opnu samtals, í umræðu um það hvernig jafnréttisbaráttan var að ná nýjum
hæðum, um Rauðsokkahreyfingu, Samtök um kvennalista, kvennafrídag,
kjör Vigdísar Finnbogadóttur til forseta Íslands, jafnréttislög, lög um fóstur-
eyðingar og stjórnmála- og atvinnuþátttöku kvenna (bls. 164−165, 184−186).
Þá er einnig nokkurt myndefni tengt þessari sögu.
Ástæður þess að kvenna- og kynjasaga hefði átt að vera meiri burðar-
stólpi í ritinu eru kannski tvenns konar. Í fyrsta lagi er staða kvenna meðal
þeirra þjóðfélagsþátta sem tóku hvað mestum breytingum á 20. öld. Það má
raunar benda á skrif Helga Skúla kjartanssonar í öðru yfirlitsriti, Ísland á 20.
öld sem kom út árið 2002. Ástæða þess að þau eru rifjuð upp hér er sú að þar
leggur Helgi einmitt mat á vægi breytinga á stöðu kvenna sem sagnfræði -
legs fyrirbæris. Hann skrifar að „öll viðhorf til jafnréttis“ hafi gerbreyst á 10
til 20 árum, um 1970 og 1980, og „raunverulegt svigrúm kvenna“ tekið
stakka skiptum. Ekki sé „auðvelt að benda á aðra þjóðlífsbreytingu sem hafi
[haft] jafn djúptæk áhrif á svo skömmum tíma, og sé litið á breytinguna á
stöðu og högum kvenna allt frá aldamótum, þá er það einn hinna dýpstu
drátta í mynd aldarinnar“ (Ísland á 20. öld, bls. 395). En fyrir utan sjálfa breyt-
inguna sem varð á stöðu kvenna þá hefur fræðasviðið kvenna- og kynjasaga
verið meðal þeirra fagsviða sem hvað mestur vöxtur hefur verið í, bæði
aðferðafræðilega og í að kynna til sögunnar nýjan þjóðfélagshóp sem var lítt
ritdómar222
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 222