Saga - 2017, Side 227

sögunni virðist sem viðtöl og ævisögur leiki hér stórt hlutverk. Höfundur
leyfir sér einnig, eins og áður segir, að notast við skáldskapargáfuna, ekki
síst er hann greinir frá ævi afa síns. Hann setur sig í spor sjómannsins
Davíðs og ímyndar sér hvernig honum hafi liðið við ýmsar aðstæður. Það
er í raun ekkert út á það að setja en það rýrir nokkuð sagnfræðigildi bókar-
innar. Það er þó virðingarvert að höfundur segir lesandanum jafnan frá því
í aftanmálsgreinum er hann leyfir andanum að koma yfir sig. Líklegast á
þessi bók þó ekki að vera sagnfræðirit heldur einmitt það sem á bókarkápu
stendur: Örlagasaga. Höfundur reynir að fanga tíðarandann með því að
segja sögur ýmissa aðila sem jafnvel ekki tengjast Dettifossi beint.
Davíð Gíslason leikur stórt hlutverk í bókinni. Sagt er frá ævi hans, því
þegar hann varð ekkill og kynntist að lokum seinni eiginkonu sinni. Í kafl-
anum „Lykkjur á lífsleiðinni“ er stökk tekið í tíma og sagt frá því er hann
var skipverji á barkskipinu Eos sem komst við illan leik frá Svíþjóð til
Íslands árið 1919. Einnig er frásögn af ferðum Gullfoss sem varð innlyksa í
Danmörku er Þjóðverjar hernámu landið. Farþegarnir þurftu að koma sér
alla leið til Petsamo í nyrsta hluta Finnlands til að komast um borð í Esju og
sigla heim til Íslands. Sú frásögn er spennandi og skemmtileg. Það má vel
fyrirgefa höfundi að leika sér með skáldskapargáfuna því hann gerir það að
öllu jöfnu af næmi og virðingu fyrir sögunni og persónunum.
Höfundi hefur þó stundum verið fullmikið í mun að segja sögu sem
flestra og lesandinn getur því hæglega orðið nokkuð ringlaður við að lesa
um örlög allra þeirra sem tíndir eru til sögunnar. Sagt er frá flestum, ef ekki
öllum, sem voru á Dettifossi þennan örlagaríka dag og rýnt í ævi þeirra og
aðstæður. Einnig fer drjúgur kafli í að segja frá ferðum Gullfoss á stríðsár-
unum. Ýmsar aðrar persónur eru einnig nefndar til sögunnar og alltaf er
þung áhersla á harm og erfiði, sagt frá baráttu við berkla og barnadauða.
Þetta er áhugaverð saga og höfundur er ágætur sögumaður.
Ef til vill hefði verið að betra að þrengja sjónarsviðið aðeins. Bókin hefði
kannski orðið styttri en jafnframt hnitmiðaðri. Saga Davíðs Gíslasonar og
fjölskyldu hans gæti í raun staðið undir heilli bók. Eins og áður sagði getur
örlagasagan öll orðið lesandanum nokkuð yfirþyrmandi. Sumu hefði hugs-
anlega mátt sleppa. Í kaflanum „Enn skal jarða mann“ (bls. 253−261) er frá-
sögn af íslenskum ógæfumanni sem að lokum sviptir sig lífi. Þó er lítið
kafað ofan í ævi mannsins eða reynt að komast að því hvað olli því að líf
hans tók þessa skelfilegu stefnu. Maður fær á tilfinninguna að þessu sé bætt
við til að gera tilfinningaölduna enn dýpri.
Ástæða er einnig til að gera athugasemd við nokkuð er lýtur að áhöfn
kafbátsins U-1064 sem sökkti Dettifossi. Davíð segir á einum stað: „Menn
eins og Schneidewind skipherra og áhöfn hans eru hins vegar uppfullir af
hollustu í garð þýska ríkisins og foringjans og því skal haldið áfram að berj-
ast þótt allt sé löngu tapað“ (bls. 182). Hér er gefið í skyn að kafbáts for -
inginn sé jafnvel flokkshollur nasisti en ekki er getið neinna heimilda sem
ritdómar 225
Saga vor 2017.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 18.5.2017 11:01 Page 225