Andvari - 01.01.2017, Side 23

22 GUNNAR F. GUÐMUNDSSON ANDVARI
ins voru Sverri Kristjánssyni svo mjög að skapi að hann tók þær orð-
rétt upp í ritdómi sínum:
Hér var þjóðfélagsþróunin komin á það stig, að yfirstétt hafði vaxið upp í
landinu, en hún hafði hvorki manndóm né metnað til þess að skapa innlent
ríkisvald og leitaði erlendrar aðstoðar til þess að koma stofnuninni á fót. Á
þennan hátt lítillækkaði hún sjálfa sig og gróf völdum sínum og virðingu gröf
og ofurseldi þjóð sína, því að sjálfan sig getur enginn selt nema með tapi.39
Þessi niðurstaða kom ágætlega heim og saman við söguskilning ís-
lenskra sósíalista og var þörf áminning í baráttu þeirra gegn erlendri
hersetu í landinu. Fleiri dómbærir menn sögðu álit sitt á bókinni eins
og sagnfræðingurinn Ólafur Hansson sem taldi hana til „stórtíðinda“
í íslenskri sagnfræði og ritverkið „stórfróðlegt og bráðskemmtilegt af-
lestrar“. Hann hafði að vísu efasemdir um að skýringar Björns á hruni
þjóðveldisins væru réttar, því að hugtök eins og ríkisvald og fram-
kvæmdavald hefðu verið íslenskum höfðingjum gersamlega framandi
á 13. öld. En höfundur ætti lof skilið fyrir að hafa sífellt hliðsjón af
þróuninni úti í hinum stóra heimi og setja fram nýstárlegar kenningar
eins og um áhrif kirkjunnar á eflingu höfðingjavalds á Íslandi.40
Björn Þorsteinsson fylgdi bók sinni um íslenska þjóðveldið eftir með
annarri bók sem hann nefndi Íslenzka skattlandið. Hún kom út árið
1956 og átti að vera fyrri hluti ritverks um sögu síðmiðalda á Íslandi.
Höfundur fer að flestu leyti troðnar slóðir við val á höfuðpersónum,
frásagnarefni og atburðarás. Nýjungin fólst framar öðru í því hvað
hann gerði eignaskiptingunni í landinu og högum alþýðunnar rækileg
skil. Alþýðan máttu þola andlega og efnislega áþján þeirra sem með
völdin fóru, og í því efni var kirkjan enginn eftirbátur höfðingjanna.
Hún hélt mönnum „andlega ófullveðja frá vöggu til grafar; allt viðhorf
þeirra til lífsins var sveipað voðum guðstrúar, og trúin mótaði jafnt
hugmyndir þeirra um hagfræði, stjórnmál og þjóðfélagsskipan“.41 Hér
eins og víða annars staðar fer höfundur ekki leynt með skoðanir sínar
og er afdráttarlaus í orðalagi, þegar hann vill svo við hafa.42
Skúli Þórðarson sagnfræðingur, sem einnig var skólaður í sósíal-
ískum fræðum, skrifaði ritdóm um Íslenzka skattlandið í Þjóðviljann
og var nokkuð vandlátari í umsögn sinni en Sverrir Kristjánsson hafði
áður verið. Sumir kaflarnir væru helst til sundurleitir og niðurbútað-
ir, og í einstökum atriðum væri höfundurinn ekki laus við fordóma