Andvari - 01.01.2017, Blaðsíða 137

136 SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓTTIR OG SNÆVARR GUÐMUNDSSON ANDVARI
vísindamanninum Christiaan Huygens (1629-1695).48 Tíminn sem þarna er
nefndur er reyndar fjarri raunveruleika nútímans og byggir á viðmiðum
þeirra tíma. Mun betri þekking er á fjarlægðum stjarna en þá var. Byssukúla
Huygens ferðast einungis á 1% þess hraða sem hraðskreiðustu geimkannar
sem eru á leið út úr sólkerfinu ferðast á. Á hraða byssukúlu Bjarnar, sem
Þórbergur notar sem samlíkingu, tæki um 13,3 milljón ár að ferðast frá jörðu
til Síríusar.
Vafalaust má rekja saman fleiri líkindi í myndmáli hjá þeim Birni
Gunnlaugssyni, Einari Benediktssyni og Þórbergi Þórðarsyni. Einföld ástæða
þess er að þeir deila fagurferðilegum og vísindalegum áhuga á fyrirbærum
náttúrunnar á himni sem og á jörð. Og eru allir að auki haldnir djúpri þörf
til að íhuga tengsl manns, náttúru og hins guðlega. Minna má aftur á lýsingu
Þórbergs á „útgliðnun eður mikilli gisnun allra líkamlegra takmarka“; þá
tilfinningu hans sem er undanfari þess skáldlega innblásturs sem fæðir af sér
kvæðið „Nótt“ að „allt væri að gliðna í sundur eða renna saman í einhverja
óendanlega, volduga, ólýsanlega milda einingu, sem eins og væri ekkert, en
fæli þó í sér ívist allra hluta“. Sterkir hugmyndalegir þræðir liggja á milli
þessarar lýsingar og alheimssálar Einar Benediktssonar og má einnig rekja
þá þræði til rómantískrar náttúruspeki sem aftur liggja líka inn í kvæði
Bjarnar Gunnlaugssonar.49 Segja má að Einar Benediktsson viðurkenni áhrif
Bjarnar á skáldskap sinn þegar hann yrkir um hann lofkvæði í 8 erindum
sem birtist í ljóðabókinni Hvömmum árið 1930, rúmri hálfri öld eftir andlát
Bjarnar. Fyrsta erindið er svona:
Hann fagnaði náttheima dýrð eins og degi.
Hans dragandi þrá var hið alstirnda kveld.
Þá skyggnist hans andi um skaparans vegi,
skírður og sýkn vóð hann ljósberans eld.
Aldrei var tengdari hugur hjarta.
Háspeki lífs skein af enninu bjarta.
Og Ísland hann steig undir stjarnasveigi.
Sú stórdáð skal aldrei úr minnum felld.50
Aftur að útsýninu úr þakglugganum á Bergshúsi
Fyrir þann sem kann einhver skil á stjörnuhimninum eins og hann blasti við
Þórbergi þann 20. október árið 1911 vaknar sú spurning hvers vegna aðeins
örfáar stjörnur séu nafngreindar í frásögn hans í Ofvitanum. Auk Síríusar
talar Þórbergur aðeins um Sjöstjörnuna og stjörnurnar Hamal og Sheratan
í Hrútsmerkinu og nefnir á einum stað Betelgás sem er vegna stærðar sinn-