Andvari - 01.01.2017, Blaðsíða 129

128 SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓTTIR OG SNÆVARR GUÐMUNDSSON ANDVARI
Í Eddu Þórbergs Þórðarsonar ítrekar hann þessar aðstæður og segir fyrsta
erindi kvæðisins hafa komið „yfir [sig] í fylgd með hátíðlegum innblæstri,
helgiþrunginni upphafningu, er lýsti sér í útgliðnun eður mikilli gisnun
allra líkamlegra takmarkana“.5 Þessum skáldlega innblæstri er ítarlega lýst í
Íslenzkum aðli:
Þegar ég kom upp á móts við húsið nr. 3 við Skólavörðustíginn, sem í þá daga
var kennt við Árna leturgrafara, gerði ég lítið hlé á göngu minni, hallaði mér
upp að feysknum símastaur og tók að virða fyrir mér festingu himinsins, er
þetta kvöld tindraði af þúsundum sólna, sem glitruðu með blæbrigðum allra
lita.
Ég hafði ekki lengi hvílt hugann við þetta leiftrandi geislaspil hinna hljóðu
himinbúa, þegar ég varð eins og frá mér numinn af hrifningu, sem var
sambland af máttugri upphafningu og skáldlegum veikleika. Ég fann meira
að segja, að það var eitthvað furðulegt í aðsigi einhvers staðar lengst niðri
í undirvitund minni. Það var eins og allt væri að gliðna í sundur eða renna
saman við einhverja óendanlega volduga, ólýsanlega milda einingu, sem eins
og væri ekkert, en fæli þó í sér ívist allra hluta. Og áður en ég gat áttað mig á,
hvað úr þessu ætlaði að verða, braust fram á varir mér heilsteypt kvæði, sem
ég fann, að yrði langt kvæði.“6
Í beinu framhaldi af þessari nákvæmu lýsingu á tilurð kvæðisins skrifar
Þórbergur: „Þennan vetur lagði ég mig allan eftir stjörnuvísindum og
heimspeki, hafði teiknað heljarmikið kort af himinhvelfingunni og skrifað
upp rökfræði Arnljóts Ólafssonar“.7 Himinhvolfið er uppspretta andagiftar-
innar en um leið er það Þórbergi vísindalegt viðfangsefni. Í Bréfi til Láru
gerir hann grein fyrir þessari megintogstreitu í sálarlífi sínu, sem eigi upphaf
sitt að rekja til þess þegar „drápsklyfjar rómantískra stemninga“ náðu valdi
á honum á skútuárunum: „Síðan þá hafa barist í mér tvö andstæð meginöfl,
annars vegar vísindaleg smásmygli, hins vegar rómantískt hugmyndaflug.“8
Hér á eftir verður fordæmi Þórbergs fylgt og skrif hans um himininn og
stjörnurnar skoðuð bæði út frá fagurferðilegu9 og vísindalegu sjónarhorni.
Rýnt verður í táknlegt gildi stjarnanna og himinhvolfsins í skrifum Þórbergs
og fjallað um „rómantískt hugmyndaflug“ hans en jafnframt verður hugað
að útsýn til stjarna og kannaðar stjörnuafstöður á himni af „vísindalegri
smásmygli“. Athyglinni verður sérstaklega beint að föstudeginum 20. októ-
ber árið 1911 en það kvöld fann Þórbergur hina sönnu ást, eins og sagt er frá
í kaflanum „Kvöldið, þegar ég varð annar maður“ í Ofvitanum. Með því að
skoða stjörnuafstöður þetta tiltekna kvöld, af sjónarhæð vísindanna, fram-
kallast fyllri mynd en Þórbergur kaus að lýsa og spyrja má hvort finna megi
einhvers konar launsögn falda í textanum sem aðeins opinberast sé rýnt í af-
stöður stjarna á himni þetta tiltekna kvöld.