Andvari - 01.01.2017, Blaðsíða 29

28 GUNNAR F. GUÐMUNDSSON ANDVARI
safn en kom út sem sjálfstætt rit árið 1969.56 Haustið 1958 fékk Björn
tíu mánaða styrk til námsdvalar í Vestur-Þýskalandi frá Alexander
von Humbolt-stofnuninni og notaði þá tækifærið til að fara í svipað-
an leiðangur um skjalasöfn þar í landi. Áður hafði hann fyrir milli-
göngu Germaníu (Þýsk-íslenska félagsins) fengið ljósmyndaðar nálægt
3000 síður þýskra skjala um Íslandsviðskipti Hansakaupmanna.57 Við
þessa efnisöflun og úrvinnslu heimilda naut Björn ríflegra styrkja frá
menntamálaráðuneytinu (Vísindasjóði). Markmið hans var að semja
rit um verslunar- og hagsögu Íslands.58
Fyrsta greinin um þetta efni birtist árið 1950 í tímaritinu Skírni.
Nefndist hún „Íslandsverslun Englendinga á fyrri hluta 16. aldar“.
Fleiri greinar um svipað efni fylgdu á eftir næstu árin.59 Með ritsmíð-
um þessum lagði hann drög að sérgrein sinni í sagnfræði: sögu versl-
unar og samskipta þjóðarinnar við umheiminn á 15. öld. Við þessar
rannsóknir kom ýmislegt óvænt í ljós sem Björn kynnti landsmönnum
smám saman, ýmist í ritgerðum, útvarpserindum eða blaðaviðtölum.
Það gerði hann einatt með djörfum samlíkingum sem sóttar voru í
nútímann og hröðum glaðbeittum ritstíl. Í mars 1953 flutti hann út-
varpserindi sem hann nefndi „Mansal og mannrán á Íslandi á 15. öld“.
Síðar þetta sama ár gerði hann efninu rækilegri skil í blaðagrein og
hafði þá fært titilinn í enn æsilegri búning: „Mansal og mannaveiðar á
Íslandi“.60 Höfundurinn sýnir þarna ótvíræða hæfileika í fjörlegri rit-
leikni sem fangaði athygli lesenda.
Meðal annarra nýmæla sem spruttu af rannsóknum Björns voru
heimildir sem hann hafði fundið í þýskum skjalasöfnum og gáfu til
kynna að á 15. öld hefði verið siglt frá Íslandi til Ameríku, áður en
Kristófer Kólumbus fór sína frægðarför til Vesturheims 1492. Taldi
Björn líklegt að Diðrik Píning höfuðsmaður hefði farið eina slíka
ferð.61 Um þetta efni fjallaði hann nánar í grein sem birtist í tímaritinu
Sögu 1965. Þar færði hann sannfærandi rök fyrir því að enskir sæfarar,
einkum þeir sem sóttu hafnir á Snæfellsnesi og við Breiðafjörð, hefðu
þekkt til frásagna um löndin í vestri og líklega einnig háttsettir ráð-
gjafar við hirð Kristjáns I Danakonungs (1448–1481).62
Um það leyti sem grein þessi kom út, bárust fregnir af því að vest-
ur í Bandaríkjunum hefði fundist kort með uppdrætti af Vínlandi,
svonefnt Yale-kort eða Vínlandskort. Það var sem Björn hefði himin
höndum tekið. Í fréttaauka Ríkisútvarpsins kvöldið 11. október 1965
sagði hann um Yale-kortið að það væri „hlekkur sem lengi hefur skort