Andvari - 01.01.2017, Page 39

38 GUNNAR F. GUÐMUNDSSON ANDVARI
„meðal annars til að sagnfræðingar fengju eitthvert andlit út á við“, eins
og komist er að orði í fundargerðabók.91 Að loknum öðrum undirbún-
ingsfundi tæplega ári síðar var félagið formlega stofnað 30. september
1971, og fékk það heitið Sagnfræðingafélag Íslands. Björn Þorsteinsson
var formaður félagsins fyrsta árið, en sú skipan mála virðist aðeins hafa
verið til bráðabirgða, því að á aðalfundi 25. janúar 1972 var ný stjórn
kosin með nýjum formanni, Birni Teitssyni magister.92
Að lokum skal nefnt enn eitt félag sem Björn Þorsteinsson átti frum-
kvæði að. Það nefndist Félagið Ingólfur. Félag með sama heiti hafði
upphaflega verið stofnað 19. október 1934, og starfaði það fram yfir
1940. Þetta var héraðssögufélag sem gaf út ritröðina Landnám Ingólfs.
Safn til sögu þess með margvíslegum fróðleik, sýslulýsingum jafnt
sem frumsömdum greinum eftir ýmsa menn. Fyrir forgöngu Björns
var félagið gamla vakið til lífs á fundi 14. nóvember 1981, og tveimur
árum síðar kom út fyrsta bindið í nýrri ritröð en með sama heiti og
áður: Landnám Ingólfs. Nýtt safn til sögu þess. Alls urðu bókarbindin
fimm (1983–1996), öll vönduð að efni og ytri búnaði. Björn tók aldrei
sæti í stjórn félagsins, en studdi það með ráðum og dáð, eins lengi og
honum entist aldur til.93
Í orrahríð stjórnmála
Björn Þorsteinsson var ekki aðeins sósíalisti í orði heldur einnig í
verki. Sósíalisminn var hugsjón margra menntamanna á námsárum
hans, í þeirra augum marktækasta rannsóknaraðferðin við að greina
og útskýra sögulega þróun en jafnframt farsælasta leiðin í átt að rétt-
látu samfélagi. En fyrst og síðast var Björn þjóðhollur friðarsinni sem,
eins og fleiri í samtíð hans, óttaðist fátt meira en ofurmátt kjarnorku-
sprengjunnar.94 Engin þjóð hafði beitt því ægivopni í stríðsátökum
nema Bandaríkjamenn. Hann mátti ekki til þess hugsa að þeir fengju
hér aðstöðu með vopnabúnað sinn. Það yrði tilræði við öryggi lands-
ins, fullveldi þess og nýstofnað lýðveldi.
Björn mun fyrst hafa látið að sér kveða á sviði stjórnmála með
grein sem hann skrifaði í Þjóðviljann snemma árs 1946. Nefndist hún
„Hugleiðingar um sjálfstæðismál“. Greinilegt er að þar er ungur maður
á ferð sem brýst fram á vígvöllinn, sveiflar stílvopninu í allar áttir og